AFETLERE HAZIRLIK

AFETLERE HAZIRLIKTA KURUMLARIN ENTEGRASYONU

Ahmet Haki TÜRKDEMIR, Erhan ÖNAL

Ankara 112 Acil Saglik Hizmetleri

Öz:Tüm afetlerde kurumlar arasi isbirligi son derece önemlidir. Bu isbirligini saglayacak alt yapilarin afet öncesi dönemde hazirlanmasi ve gelistirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla Ankara 112 Acil saglik Hizmetleri tarafindan acil saglik hizmetlerinin hastanelerle entegrasyonunu saglayacak bir iletisim agi olusturulmasina baslanmistir. Bu çalismalarin yayginlastirilarak, ayni konuda çalisan tüm kurumlarin bu ag üzerinden birbirinin durumu hakkinda bilgilenmesi ve sürekli iletisim içinde bulunmalari gerekmektedir. Böylece hem kaynaklarin etkin kullanimi saglanabilecek, hem de ihtiyaç halinde afetlerden etkilenenlerin uygun Sekilde yönlendirilmeleri olanakli olacaktir.

Anahtar Kelimeler: 112-Acil saglik Hizmetleri, Afetler, Hastane entegrasyonu

Giris

1987’de Belediye ile koordineli biçimde baslayan Ankara 112 Acil saglik Hizmetleri, çesitli nedenlerden dolayi yeterince etkinlige ulasamamis, bunun üzerine Il saglik müdürlügü bünyesinde 11 Mart 1994 günü yeniden organize olarak çalismalarina baslamistir. O günden bu yana sürekli hizmet anlayisi ve kalitesini artirarak, 2004 yil sonunda bir yilda ulastigimiz vaka sayisi olarak 34.348’e ulasmistir.

Bu alandaki temel hedefimiz gerçekten ambulans hizmeti gereksiniminde olan 70.000 vakaya ulasabilmektir.

1960-2002 yillari arasinda Ingiltere, Avustralya ve ABD’de trafik kazalarindan ölümlerin nasil azaldigini izlemekteyiz. ABD ve Avustralya’da 100.000’de 30’lara çikan fatalite hizi 2002’ye gelindiginde sirasi ile 15 ve 10 inerken, Bu hiz Ingiltere’de 100.000’de 15 iken 6’ya indirilebilmistir. Tüm bu süreç yaklasik 30 yil sürmüstür.

Dünya saglik Örgütü tarafindan yapilan bir çalismada trafik kazasindan ölümlerin gerçeklestigi yerlere baktigimizda üç farkli gelismislik düzeyindeki ülke için trafik kazasi ölümlerinin % 60-80’i hastane öncesinde oldugu, % 5-20’sinin acil servislerde gerçeklestigi ve % 7-23’ünün hastane içinde gerçeklestigi izlenmektedir.

Burada 112’ler için önemli olan hastane öncesi ölüm oranlarinin düsürülmesidir. Ancak tek basina bu yeterli degildir. Buna uygun biçimde acil servislerimizin ve hastanelerimizin de ayak uydurmasini da saglamak zorundayiz.

Emniyet Genel müdürlügü’nün verilerinden aldigimiz rakamlarla ekranda izlediginiz grafigi degerlendirecek olursak, trafige çikan araç sayisi ve ehliyet alan nüfusla birlikte mavi ile izledigimiz kaza sayilarinin neredeyse geometrik biçimde artis gösterdigini, bu kazalarda yaralanan kisi sayilarinin düzenli biçimde artis gösterdigini, ancak sayisal olarak ölümlerin yilda 6.500 kisiden 3.000 kisiye kadar düstügünü izlemekteyiz. Elbette bu düsüste karayollarinin gelistirilmesi, araç güvenliginin arttirilmasi rol oynamistir. Ancak düsüs egiliminin 1994 yilindan itibaren belirgin biçimde düsmesini ülkemizdeki acil saglik hizmetlerinin payinin da oldugunu söylemeliyiz.

Ancak ne yazik ki bu konuda acil servislerde ve hastane içindeki ölümleri saptayamamaktayiz..

Kullanilan Yöntem

15 aralik 2004 tarihinden itibaren deneme amaçli olarak açilan internet sayfasi üzerinden hastane acillerinin kapasiteleri ve vaka potansiyellerini izleyebilecek bir program, Ankara 112 Acil saglik Hizmetleri kayit ve izleme programina entegre edilmistir. Bu program sayesinde bir aylik izlemlerin sonuçlari arastirilarak vakalarin dagilimlari ve hizmetin etkinligi belirlenmeye çalisilmistir

Ülkemizdeki Hastane Öncesi Acil saglik Sistemi gerek Amerikan 911 ve gerekse Avrupa 112 sistemlerinden önemli farkliliklar göstermektedir. Sistemler arasindaki en önemli farklilik 112’nin ülkemizde saglik hizmeti olarak ele alinmasidir. Her sistemin kendine özgü avantaj ve dezavantajlari bulunmakla birlikte TÜRK sisteminin çok daha etkin ve etkili oldugunu söyleyebiliriz.

Afetler yasamimizin beklenilmeyen bir aninda karsimiza çikarak, yasamimizi kesintiye ugratan ya da önemli derecede olumsuz etkileyen olaylardir. Acil saglik hizmeti veren kurumlar için kesintiye ugrayan dönemi öncelikle engellemek, gerçeklestigi zaman ise yasam kayiplarini azaltmak ve yasam ortamini hizla eski haline geri döndürmek gerekmektedir.

Bu çerçevede Ankara 112 Acil saglik hizmetlerinin kendisi için belirledigi temel stratejileri:

1- Risklerin geçeklesmesinin engellenmesi (olay yeri yönetimi ve personel güvenligi)

2- Daha kisa sürede (hizli ama acele etmeden)

3- Daha çok kisiye ulasarak (ihtiyaç sahiplerinin ihtiyaci oldugu anda yaninda bulunarak),

4- Daha etkin müdahaleler ile (sürekli egitim ve beceri gelistirme)

5- yasam kalitesinin arttirilmasidir

Afet durumunda tüm vakalarin hastane hizmetlerinin günlük vaka yogunlugu üzerine ek yük getirecektir. Bu durumda tüm acillerin ve acil ve kurtarma hizmeti veren birimlerin tek elden yönlendirilmesi hayati öneme haizdir

Herhangi bir olayin gerçeklesmesinden itibaren olay yerine gerekli saglik ekibinin ulasmasi için gerekli zamanlar ve sorun yasanilan alanlar acil vakalar için belirlenmistir. Olay yerine varistan, ayrilana kadar geçen süre 112 sisteminin sorumlulugunda iken bundan sonrasi bugüne kadar gerçeklesmeyen hastane acil saglik hizmetleri ile entegrasyonlarin saglanamamasi nedenleriyle istenmeden uzamaktadir. Bunun iki türlü sakincalari bulunmaktadir:

1- vakalarin ilk hastaneye kabul sorunlari çikmakta,

2- Ä°stasyonun ikinci vaka için hazir olmasinda yasanilan gereksiz zaman kayiplari olusmakta,

3- Afet bölgesinde hizmet bekleyenlere ulasma süreleri uzamaktadir..

Günlük acillerde bir vakanin hastane acil servisi tarafindan kabulüne kadar geçen minimum süre 23 dakikadir. Bu süre hastanede gereksiz bekleme süresi ile birlikte 31 dakikaya çikmaktadir. En kötü durumlarda ise bu süreler sirasi ile 46 ile 61 dakikaya kadar uzamaktadir. Buradan çikan sonuçlari Söyle özetleyebiliriz:

1- Bir vakanin hastane aciline ulasana kadar geçen süre ortalama 23 dakika olduguna göre mutlaka ek tibbi müdahale gerektirmektedir.

2- En çok zaman kayiplari Ä°stasyonlarin olay yerine varislarinda, hastaneye varislarinda ve hastane içlerinde yasanmaktadir.

3- Bu süreler azaltilmasi için gerek 112 içinde ve gerekse hastanelerle ortak çalismalarinin organizasyonu gerekmektedir.

2004 yili aylara ve vaka red eden kurumlara göre dagilimlar incelendiginde acil servis çalisanlarinin da tatil aylari olan yaz aylarinda vaka redlerinin % 3’den % 7’ye kadar yükseldigini, en çok vaka reddi yapan kurumlarin ise üniversite hastaneleri oldugu görülmektedir.

Dogrudan kabul edilen vakalarin ortalama olarak hastaneye ulasma süresi 13,05 dk iken, birden fazla hastaneye ugranildiginda bu süre 19,28 dk’ya çikmaktadir.

Bir ambulansin hastanede geçirdigi süre ise dogrudan kabul durumunda 11,01 dk iken, birden fazla hastaneye ugranildiginda 29,69 dk’ya ulasmaktadir.

Vaka reddi nedeniyle bir ambulansin toplam süre kaybi 25 dk’ya ulasmaktadir. Özellikle acil durumdaki vakalar için kaybedilen bu ek 25 dk hayati öneme haizdir.

Vaka Redlerinin Nedenlerini inceledigimizde Sunlara ulasmaktayiz:

1.         Hastane acil servislerinde kayit sistemlerinin olmamasi,

2.         Hastane acil servislerinde karsilama sistemlerinin kurulmamis olmasi,

3.         Hastane acil servislerinin 112 Komuta Merkezi ile dogrudan baglantisinin olmamasi,

4.         112 Acil saglik Hizmetlerine bagli, hastane karsilama ekiplerine zamaninda uygun ve yeterli bilgi aktariminin yapilmamasi,

5.         Acil servislerden 112 Komuta Merkezlerine dogru ve yeterli bilgi aktarilamamasi,

6.         Ambulanslarin acil servislere yanasmasi için uygun düzenlemelerin yapilamamis olmasi,

7.         Ambulans ekiplerinin gerekli acil ekipleri tarafindan karsilanamamasi (yogun bakim ekipelri, amputasyon ekipleri, transplant ekipleri, arrest müdahale ekipleri vb),

8.         Vaka sonuçlari ile ilgili kayit ve bilgi geri dönüsümünün saglanamamasi,

9.         Hastane acil servislerinin 112’lerle ortak çalisacak Sekilde organize olamamasi,

10.       Hastane acil servislerinin üst üste 5 (bes) vaka götürüldügünde bloke olmasi,

11.       Acil vakalarla ilgili döner sermaye protokollerinin olusmamasi nedeniyle acil servislerin sadece gidere yol açmasi ve bu nedenle gerekli tibbi ve insangücü desteginden yoksun birakilmasi,

12.       Hastanelerin olagan disi durumlara yönelik plan ve programlarinin olamamasi gelmektedir.

Bu sorunlari giderebilmek için Ankara 112 Acil saglik Hizmetlerinin kendi içinde yaptigi düzenlemelerle:

1.         Büyük hastanelerle telsiz baglantilarinin kurulmasi (Ä°bn-i Sina, Hacettepe, diskapi SSK, Ankara ve Numune Hastaneleri kurulmustur)

2.         Hastane karsilama ekiplerinin olusturulmasi (Ä°bn-i Sina, diskapi SSK, Ankara ve Numune Hastanesi)

3.         Güçlü bir merkezi kayit sistemi olusturulmasi ve aninda kayit sistemi ile vakalarin takibi (hastane ayagi diskapi SSK ve Numune Hastanelerinde deneme asamasindadir).

4.         Ä°stasyonlarin durumlarinin takibi izlenmesi yapilabilmektedir.

5.         Bugüne kadar 3 adet perifer devlet hastanesi ile B tipi istasyon kurulmustur.

6.         Ankara Garnizon komutanligi ile yapilan özel protokol geregi askeri hastane ve dispanserlerde konuslanmis, 4 adet özel tip istasyon (anittepe, Oran, Mevkii ve Etimesgut) açilmis, biri için personel beklenmektedir.

7.         Sistemin otofinansmanini saglamak üzere Ankara 112 Acil saglik Hizmetlerinde Döner Sermaye uygulamasina geçilmis ve basari ile sürdürülmektedir.

8.         Afet ve olagan disi acil durumlar için 112 planlari gelistirilerek, olay yeri yönetimi ve triaj uygulamalari ile ilgili tatbikatlar yapilmaktadir.

9.         Sürekli meslek içi egitim ve vaka redlerinin nedenlerinin arastirilmasi ile ilgili birimlerin uyarilmasi saglanmaktadir.

10.       Acil saglik Hizmetleri yönetmeligi geregi ASKOM toplantilari düzenlenmeye baslanmistir

Numune ve diskapi SSK hastanelerinde kurulu, Ankara 112 Acil saglik Hizmetleri kayit ve izleme birimine bagli olarak internet ortaminda çalisan baglanti programinin özellikleri ele alacak olursak:

1-Tüm nöbetçi personelin kaydi yapilarak, o anda ilgili hastanede çalisan kisiler ve uzmanlik alanlarinin belirlenmesi saglanabilecektir.

2-dolayisi ile uzmanlik alani olmayan vakalarin o hastaneye sevki bastan engellenerek vaka reddi durdurulabilecektir.

3-Ankara’daki tüm hastanelerdeki doluluk oranlarinin izlenmesi, hangi hastanede hangi bölümlerde bos yatak bulundugunun merkezi olarak izlenmesi ve vaka sevkine uygunlugu izlenebilmektedir

4-Hastanenin kendisinin de izleyebildigi servislerin doluluk oranlari ve o ana kadar ayni hastaneye nakledilmis vakalarin kisisel bilgilerine erismek ve vakalarin durumu ile ilgili bilgi güncellestirmelerini yapabilmek olanakli olmaktadir.

5-Hastanedeki yetkili bir kisi tarafindan doldurulmasi gerekmektedir.

6-Vaka bilgilerinin güncellenmesi ve son durumu ile yapilan islemler ve konulan tanilarin neler oldugu izlenebilmektedir.

7-Hastanelerin degisen kapasitelerini aninda güncellemek ve degistirmek olanaklidir. Böylece olagandisi durumlarda kapasite artislarini izlemek olanakli olabilmektedir.

8-Hem hastaneler ve hem de 112 komuta merkezi tarafindan izlenebilmekte acil serviste islemleri tamamlanmis olan vakalarin sonuçlari takip edilebilmektedir.

9-Hastanede çalisan personelin kisisel bilgileri girilerek, kime, nereden ve nasil ulasilabilecegi belirlenmis olmaktadir.