PARTI PROGRAMLARINDA SAGLIK

 “PARTI PROGRAMLARINDA; SAGLIK”

Ahmet Haki TURKDEMIR
Mart 2002, Ankara

Giris
Ulkemizde siyasi partilerin programlarinda, sagliga ayirdiklari yer ve onemli gordukleri konular hakkinda derlenmis bilgiler bulunmamaktadir. Buradan hareket edilerek, ulasilabilen ve halen var olan partilerin programlarinda yer alan saglik ile ilgili onerileri derlenmeye calisilmistir.
Boylece siyasi partilerin sagliga bakis acilari ile siyasi gorusleri arasinda karsilastirma yapma olanagi ortaya cikmis bulunmaktadir.
Birinci bolumde, ulkenin Anayasalari’ndaki, VIII. Bes Yillik Plan ve 57. Hukumet Programi’nda  sagliga verilen yer degerlendirilmekte, sagligin plan ve programlardaki yeri degerlendirilmeye calisilmaktadir.
Ikinci bolumde halen var olan partilerin programlarinda sagliga hangi olcude yer verdikleri, iktidara geldiklerinde nasil bir saglik orgutlenmesi onerdikleri incelenmeye calisilmistir.
Son bolumde ise partilerin programlarindaki saglik, goruslerinin karsilastirilmasi yapilmaya calisilmis, siyasi yelpazedeki yerleri ile sagliga yaklasimlari arasindaki farkliliklar ele alinmaya calisilmistir.
Bolum I  Ulke Politikasinda Saglik
Turkiye Cumhuriyeti Anayasa’larinda Saglik
Turkiye Cumhuriyeti’nde bugune kadar dort Anayasa yururluge girmistir.
1921 Anayasasi
1921 Teskilat-i Esasiye Kanunu’nda, saglik ve hastalik ile ilgili bir hukum bulunmamaktadir.
1924 Anayasasi
1924 Teskilat-i Esasiye Kanunu’nda Cumhurbaskani icin hastalik ve ulke disi yolculuk durumlari ile gorevini yapamaz ya da olum nedeniyle Cumhurbaskanligi acik kalirsa, yerine Buyuk Millet Meclisi Baskani’nin vekil olarak gorevi yurutecegi (md.33), salgin hastalik nedeniyle alinacak tedbirler cercevesinde yolculuklarin kisitlanamayacagi (md.78) belirtilmektedir.
1961 Anayasasi
1961 Anayasa’si vatandaslarin sosyal guvenlik hakki oldugunu ve bunun yerine getirilmesinin Devletin odevi oldugunu (md.48), “Devletin, herkesin beden ve ruh sagligi icinde yasiyabilmesini ve tibbi bakim gormesini saglamakla” (md.49) odevli oldugunu, Devletin dar gelirli ve yoksul aileler icin saglikli konut saglamak icin gerekli tedbirleri almasini (md.49), hakimlerin (md.133), Anayasa Mahkemesi uyelerinin (md.146) saglik bakimindan gorevlerini yerine getiremeyecekleri durumlar disinda gorevlerinden azledilemeyeceklerini, ayrica Anayasa Mahkemesi uyelerinin saglik durumlari elvermese bile Anayasa Mahkemesi uye tam sayisinin salt cogunlugu karari ile son verilebilecegini belirtmektedir.
1982 Anayasasi
1982 Anayasa’si “herkes, saglikli ve dengeli bir cevrede yasama hakkina sahip” (md.56) oldugunu, bunun icin yapilacak calismalarin Devlet ve vatandasin gorevi oldugunu, Devletin kisinin “beden ve ruh sagligi icinde surdurmesini saglamak; insan ve madde gucunde tasarruf ve verimi artirarak, isbirligini gerceklestirmek amaciyla saglik kuruluslarini tek elden” planlanma hizmetlerini vermesini, bu gorevini “kamu ve ozel kesimlerdeki saglik ve sosyal kurumlarindan yararlanarak, onlari denetleyerek” yerine getirecegini, “saglik hizmetlerinin yaygin bir sekilde yerine getirilmesi icin genel saglik sigortasi” kurabilecegini belirtmektedir.
Anayasa’nin 125. maddesinde yurutmenin durdurulmasi karari verilmesinin sinirlama nedenlerinden biri olarak “genel saglik nedenlerini” de belirtmektedir.
Hakimler (md.139) ve Anayasa Mahkemesi uyeleri (md.147) icin yine saglik nedenleri ile gorevlerinden alinabileceklerini belirtmektedir.
VIII. Bes Yillik Planda Saglik
Mevcut Durum
Bebek olum hizindaki azalma ve beklenen yasam suresindeki artisa dikkat cekilmekte ve yatak kullanim oraninin % 59 oldugu belirtilerek (2000 yili), saglik personelinin dengesiz dagilimi belirtilerek, buyuk kentlere hasta akini oldugu belirtilmektedir. Basamakli saglik sisteminin uygulanmadigi, 1999 yili itibariyla nufusun % 86,4’unun saglik guvencesinin bulundugu, 8,7 milyon kisinin yesil karti oldugu, koruyucu saglik hizmetlerine gereken onemin verilmedigi, hizli kentlesme ile kentlerde birinci basamak hizmetlerinde yetersizlik olustugu, bunu karsilayacak bir modelin gelistirilemedigi, hasta sevk sisteminin kurulamadigi, hastalara, hekim ve hastane secme sansinin taninmadigi, hastanelerin isletmecilik anlayisinin bulunmadigi, saglik alanindaki kaynak yetersizligi oldugu ve mevcut kaynaklarin da etkin ve verimli kullanilamadigi, cevre sagligi hizmetlerinin yetersiz kaldigi, trafik kazalarinin saglik ve ekonomik kayiplara yol actigi, acil ve ilkyardim hizmetleri gereksiniminin surdugu, hastanelerde vardiya uygulamasina baslandigi, kamu hastanelerinde part-time calismanin olumsuz etkileri, Tip Fakultesi sayisinin 25’den 46’ya ciktigi, buna karsilik ogrenci sayisinin azalmakta oldugu ve bu sayinin artirilmasi gerektigi, ozel saglik sektorunun yatak sayisi olarak toplamin % 6,8’ini karsiladigi belirtilmektedir.
Amaclar, Ilkeler ve Politikalar 
Planda, “Toplumsal  gelismenin temel bir unsuru olarak bireylerin fiziksel,  zihinsel, sosyal ve ruhsal yonden tam bir iyilik halinde olmasinin saglanmasi,  yasam kalitesinin ve suresinin yukseltilerek saglikli bir topluma ulasilmasi esastir” denilerek, “esitlik ve hakkaniyet icinde, halkin  ihtiyac  ve  beklentilerine uygun, kaliteli, ulasilabilir, verimli bir sekilde, bolgeler  ve  sosyoekonomik  gruplar  arasi saglik  duzeyi  farkliliklarini azaltici,  cagdas yasamin gerekleriyle uyumlu, hasta haklarina saygili bir sekilde” sunulmasi, saglik hizmetlerinde maliyet etkili hizmetlere oncelik verilecegi, koruyucu saglik hizmetlerinin desteklenecegi, her seviyede saglik egitimine onem verilecegi, bebek, cocuk, ergen, genc ve yaslilarin sagliklarinin kendilerine yeterli hale getirilmesini, sektorler arasi isbirliginin saglanacagi, hizmet sunumu ile finansmaninin birbirinden ayrilmasi gerektigi, etkin hasta sevk sistemi gelistirilecegi, kentlerde ozel saglik kuruluslari ve aile hekimligi uygulamasina gecilecegi, kirsal bolgeler icin ise saglik ocaklari sisteminin yani sira mobil saglik hizmetleri olusturulmasi, ana  ve cocuk, ureme, agiz  ve  dis, beslenme, cevre, is, sporcu sagligi,  yasli sagligi ve afet sagligi hizmetleri ile halkin saglik egitimine yonelik calismalara agirlik verilecegi,  evde hasta bakimina yonelik bir model gelistirilecegi, hastanelerin idari ve mali ozerklige kavusturulacagi, hastane yatak planlamasinda saglik ihtiyaclarinin yogunlastigi bolgelere oncelik taninacagi, acil saglik hizmetlerinin yayginlastirilacagi, saglik alaninda personelin tam gun calistirilmasinin ozendirilecegi, Avrupa Birligi saglik sistemi yapilanmasina uygun insangucu planlamasi yapilacagi, saglik bilgi sisteminin olusturulacagi, kanita dayali tip ve tedavi usulleri ile akilci ilac kullanimi uygulamalarinin yayginlastirilacagi, asi uretimine onem verilecegi, Hifzisihha Merkezi’nin asi, gida, ilac ve cevre laboratuarinin guclendirilerek, referans laboratuari haline getirilecegi, gida sagligi hizmetlerinin gelistirilecegi, ozel sektor ve gonullu saglik kuruluslarinin hizmetlerinin tesvik edilecegi belirtilmektedir.
Hukuki ve Kurumsal Duzenlemeler
Saglik Bakanliginin gorev ve teskilat yapisi yeniden duzenlenecegi, AB normlarina uyum duzenlemelerinin tamamlanacagi, koruyucu  saglik hizmetlerinin  etkinlestirilmesi amaciyla mevzuat duzenlemesi yapilacagi, birinci basamak saglik hizmet birimleriyle entegre aile hekimligi uygulamasi icin gerekli duzenlemeler gerceklestirilecegi, hastanelerin rekabet edebilir  ve ozerk  isletmeler haline donusturulmesi ile ilgili mevzuat duzenlemeleri yapilacagi, saglik personelinin tam gun calismasini ozendirici duzenlemeler gerceklestirilecegi, Hifzissihha Merkezinin ulusal referans kurumu haline  getirilmesi  ile ilgili mevzuat duzenlemesi yapilacagi, hemsire ve ebeler ile ilgili mevzuat duzenlemesi yapilacagi, saglik meslekleri ve uygulamalari ile ilgili mevzuat guncellestirilecegi, saglik hizmet sunumu ile finansmaninin ayrilmasina iliskin duzenlemeler yapilacagi, Yuksek  Saglik  Surasinin mevcut yapisi gozden gecirilerek ilgili taraflarin temsil edildigi bir yapiya kavusturulacagi, Gida sagligi ve guvenilirligi alaninda denetimi artirici  mevzuat duzenlemesi yapilacagi belirtilmistir.
57.Hukumet Programinda Saglik:
Halen iktidarda bulunan hukumetin saglik alanindaki gorusleri 57. Hukumet Programi’nda su sekilde yer almistir: “Guneydogu ve Dogu Anadolu’nun geri kalmisligi, ekonomik ve sosyal onlemlerle cozulecek; issizligi ve yoksullugu onleyici uretken yatirimlar hizlandirilip, desteklenecektir. Altyapi eksiklikleri, "yap-islet-devret" yonteminden de yararlanilarak giderilecektir; saglik alanindaki bosluklar en kisa zamanda doldurulacaktir. Dogu ve guneydogu bolgelerinde nitelikli kamu hizmetlilerinin gorev almalarini saglayici ve saglik personeli acigini kapatici onlemler alinacaktir. Saglik hizmetlerinden yurttaslarimizin yeterli duzeyde yararlanabilmeleri saglanacak, aile hekimligi sistemi ozendirilecektir. Genel ve kisisel saglik sigortasi gerceklestirilecektir. Saglik kurumlarinin hizmet standartlari yeniden belirlenecek, kamunun ozel saglik kurumlarindan hizmet alimlari ve denetimleri yeni kurallara baglanacaktir. Calisma yasaminda barisin korunmasina ve sendikal haklarin uluslararasi standartlara kavusturulmasina onem verecektir. Sigortasiz calisma ve calistirma onlenecektir. Calisan cocuklarin sagliklarinin ve haklarinin korunmasina ve egitimlerinin surdurulmesine ozen gosterilecektir”  denilmektedir.

 Sol Partilerde Saglik
Sol partiler basligi altinda alti partinin programlari degerlendirilmistir. Bunlardan ikisi sosyal demokrat, diger dordu ise sosyalist-komunist partiler olarak kabul edilerek gruplandirilmistir.
Sosyal Demokrat Partilerde Saglik
Sosyal demokrat ya da ortanin solunda olduklarini soyleyen, Demokratik Sol Parti ve Cumhuriyet Halk Partisi bu bolumde degerlendirilmistir.
DSP Programinda Saglik
Demokratik Sol Parti programinda saglik konusu; “Saglikli ve Guvenli Yasam” basligi altinda soyle yer verilmis bulunulmaktadir:
“Saglikli ve guvenli yasayabilmek, dogustan herkesin istegidir ve hakkidir. Bir ulkenin duzeni, tum insanlarinin saglikli ve guvenli yasam istegini ve hakkini karsilayabildigi oranda gerceklesir. Toplumu bir hapishaneye, bir tutsaklar kampina veya bir kafese donusturerek de saglikli ve guvenli yasama kavusturma olanagi vardir; ama bu, insanlik onuruyla ve insanin onu baska yaratiklara ustun kilan nitelikleriyle bagdasmaz. Saglikli ve guvenli yasam, ozgurlukle, adalet ve esitlikle birlikte gerceklesirse insanlik onuruna yarasir. Dayanisma ve baris da, herkesin insanlik onuruna yarasir yoldan saglikli ve guvenli yasama olanagini elde edebildigi bir toplumda saglam temellere dayanir.”
DSP programinda sagligin bir hak olarak yer aldigi gorulmektedir. Ancak bu devletin gorevi olarak belirtilmedigi gibi, zorunlu saglik anlayisinin da dogru olmadigi belirtilmektedir. Sagligin ozgurluk ve adaletle birlikte bulunabilecegi belirtilmektedir. Yine sagligin finansmani hakkinda bir bilgi verilmemektedir. Gelecek konusunda da bir gorus icermemektedir.
CHP Programinda Saglik
Cumhuriyet Halk Partisi’nde esitlik vurgusu yapilarak, “egitim, saglik, sosyal guvenlik ve calisma yasaminda, her alanda, toplumun tum katmanlarina firsat esitliginin saglanmasi” gereginden bahsedildikten sonra, saglik basligi altinda, “Saglikli ve Uzun Yasama Hakki”na yer verilmistir. Programda sagligin dogustan kazanilmis bir hak oldugu, ayrimcilik yapilmadan, herkesin saglikli ve uzun yasama hakkina sahip oldugu, "Ana rahminden olume kadar", sureklilik icinde bedenen ve ruhen tam saglikli olarak, saglikli cevre, ortam ve kosullarda yasamak tum yurttaslarin hakki oldugu vurgulanmistir. Yurttaslarin “yariya yakini saglik hizmetleri acisindan herhangi bir sosyal guvenlik sistemine dahil degildir” denilmekte, “Kaliteli, yeterli ve surekli saglik hizmetinin sadece varliklara (varliklilara) ozgu bir hak olarak devami kabul edilemez”  denilmektedir. 
Cumhuriyet Halk Partisi’nin, “sosyal devlet anlayisinin geregi olarak, ulkenin her yoresinde, bu hakkin herkese sunulmasinin guvencesini” olusturacagi, sagliga yeterince kaynak ayrilmadigi, “Yillik saglik harcamalarimizin toplami gelismis batili ulkelerinin ucte biri, kamu kaynakli harcamalarimizin toplami ise, sadece beste biri duzeyinde” oldugu vurgulanmaktadir. Partinin uygulayacagi "Saglik Reformu" ile, kamusal veya ozel, daha fazla kaynagin, milli gelirin daha buyuk bolumunun saglik sektorune yonelmesini saglayacagi belirtilmektedir. 
Saglik reformu olarak "ana rahminden olume kadar" yasam boyu kaliteli saglik hizmetlerinin sunumunu one cikartmakta, “kapsamli ve yeterli, dengeli ve esitlikci, surekli ve kaliteli bir sekilde yurttaslarimiza sunulmasini saglayacaktir” denilmektedir. 
Ilke olarak, her turlu saglik hizmetinin, tum yurttaslara bedelsiz sunulmasini ongormekte olundugunu ancak, kamusal kaynak ve hizmet alanindaki mevcut yetersizlikler dikkate alinarak; saglik hizmetleri acisindan sadece bir bolumunu kapsayan mevcut sigorta programlarinin, belirli asamalarla, tum nufusa yayginlastirilmasi hedef alindigini; bununla birlikte, isteyenlerin "Ozel Saglik Sigortalari" kapsaminda yer alabilecegi; saglik hizmetlerinin, "doner sermaye" uygulamasiyla guclendirilmis "sosyallestirme" anlayisiyla sunulmasini saglayacagi, kimsenin, “kendisi icin gerekli saglik hizmetinden, gelir durumu yetersiz oldugu gerekcesiyle yoksun birakilmayacak; hic kimse hastane kapilarina terk edilmeyecektir” denilerek, tum yoksullara "ucretsiz saglik hizmeti" sunulacagi vurgulanmaktadir. Sosyal Guvenlik kapsami disinda olan yoksul yurttaslarin, her cesit saglik hizmetinden ucretsiz yararlanabilmeleri icin "Kapsam Disi Ucretsiz Saglik Hizmetleri Programi" uygulamasina gecilecegi, boylece, ilac bedellerinin de karsilanmasi saglanacagi belirtilmektedir.
CHP’nin, “engelli yurttaslarimizin ve ozel bakima muhtac yaslilara yonelik saglik hizmetlerini de ucretsiz olarak vermeyi” hedefledigi, ancak maddi durumu uygun olanlardan katki saglamalari beklenecegi, kamu kaynaklarindan daha buyuk bir bolumunu bu kesime aktararak, destekleyecektir denilmektedir.
Ozel girisimcilerin saglik sektorune yapacagi yatirimlar ozendirilecek; ozel saglik hizmetlerinin kalite ve fiyati Saglik Bakanliginca denetlenecek, “kisiler saglik giderlerini, gelir vergilerinden dusebileceklerdir” denilmektedir. Koruyucu, tedavi ve rehabilitasyon amacli saglik hizmetlerinin, uc ana kademede verilmesini ongoruldugu, kirsal kesim ve kentlerin gecekondu bolgelerinde cok yetersiz olan "Ilk Kademe Saglik Hizmetleri"ne buyuk onem verecegi, "Ilk Kademe Saglik Hizmetleri"ni, saglik evleri, saglik ocaklari ve yerel yonetimlerce olusturulacak "Gezici Saglik Ekipleri" ile saglayacaktir, denilmektedir. Koruyucu saglik hizmetlerinin, ebe, hemsire, saglik memuru ve hekim eksikligini giderecektir. Gecici hizmet eksikliklerinin ozel doktor hizmetleri ile kapatilacagi, "koruyucu saglik hizmetleri" esliginde dogumla ilgili hizmetler, ana ve cocuk sagligi, ayakta ve evde tedavi hizmetleri saglanarak, diger kademelerde tikanmanin da onune gecilecegi belirtilmektedir. 
"Ikinci Kademe Saglik Hizmetleri", Bolge ve Merkez hastaneleri ile, "Ucuncu Kademe Saglik Hizmetleri" ise, Egitim ve Universite hastaneleri oldugu, ozel hastanelerin ise, bu surece kendi olculerinde katki saglayacaktir. Ayakta, evde hastanede ve tip merkezlerindeki hasta bakim hizmetlerini, birbirini destekleyecek bicimde duzenleyecektir, denilmektedir. "Ikinci" ve "'Ucuncu Kademe Saglik Hizmeti" veren kuruluslari; "demokratiklestirme", "ozerklestirme" ve "yerellestirme" surecleri ile yapilandiracagi, kamu kesimi saglik sisteminin yerellestirilmesini amaclandigi, saglik ocaklari ile bolge hastanelerinin, belirli bir zamanlama ve yapilanma sureci sonucu yerel yonetimlerle iliskilendirilmelerinin hedeflendigi, tum hastanelerde yonetimlerin katilimci anlayis ile demokratiklestirilmesi; Egitim ve Universite Hastanelerini "yonetsel ve egitimsel ozerklige" kavusturulacagi, bu hastanelerin techizat ve altyapi eksikliklerini giderecek, arastirma ve egitim sureclerini etkinlige kavusturacaktir, denilmektedir. Sosyal Sigortalar Kurumunun "sosyal guvenlik" ve "saglik" hizmetleri birbirinden ayrilacagi belirtilmektedir.
"Acil Servis Hizmetleri" etkinlestirecek; gunumuzde giderek daha cok onem kazanmakta olan ruh sagligi ile "Engellilere ve Bagimlilara Rehabilitasyon Hizmet Kuruluslari" gelistirilecektir denilmektedir.
“Ana ve cocuk sagligi konusu ayri baslikta ele alinmakta, Turkiye'de dogan her bin bebekten 146'si 5 yasina gelmeden, 7'si ise bir yil dahi yasayamadan olmektedir”, hizmetin en yetersiz oldugu kirsal kesimde etkinlestirilmesinin hedef almaktadir, denilmektedir. "Saglik taramalari"na sureklilik kazandirilacak; tum cocuklara yonelik "ucretsiz" periyodik asilama kampanyasi surdurulecek; cocuklarimizin hastaliklarina karsi bagisiklik kazanmalarini amaclayacagi belirtilmektedir. Cocuklarin agiz ve dis sagligini onemseyecek; temel egitimdeki tum cocuklarin ucretsiz periyodik dis sagligi kontrolunden gecmeleri saglanacak, tum isletmelerde birinci basamak saglik hizmeti saglayabilecek unite ile kres ve emzirme odasi olanaklari saglanmasi ongorulmektedir denilmistir.
Nufus planlamasi basligi altinda; nufus artis hizinin kontrol altina alinmasi konusunda, aile planlamasi alaninda belirli mesafeler alinmis olmakla beraber, yetersiz oldugu, bunu gidermek icin egitim ve saglik programi uygulanacaktir, denilmistir. Ozellikle kirsal kesimde istihdamin saglanacagi belirtilmektedir.
 Saglik sektoru insan gucu konusunda, yetersiz oldugu, dagilimin dengesizligi, uzman ve pratisyen hekim acigindan bahsedilerek; ebe sayisinin yetersiz oldugu, yeterli sayida  hekim, dishekimi, eczaci, hemsire, saglik gorevlisi ve ebe yetistirilmesi icin hastanelerde yardimci saglik gorevlilerinin egitimi gerceklestirilecektir, denilmektedir.
Saglik egitiminde kalitenin artirilmasi icin, cok yonlu egitim gormus pratisyen hekim yetistirilmesi, pratisyen hekimlerin belli surelerle buyuk saglik kuruluslarinda bilgilerini yenilemeleri amaclanacagi, kamu kesimi saglik personeline, "sendikalasma ve grevli toplu sozlesme" hakkini taninacagini, saglik sektoru insan gucunun, gonullu olarak, yurda dengeli dagilimini, tikanmis olan mecburi hizmet uygulamasina gerek kalmadan, ozendirici maddi kosullar gelistirilerek uygulanmasi saglanacaktir, denilmektedir.
Guvenli ve saglikli calisma kosullari hakki basligi altinda, “tum calisanlarin insanca yasama ve calisma kosullarina kavusturulmalari”, isci sagligi ve is guvenligine iliskin mevzuat, teknolojide ve kullanilan girdilerde meydana gelen gelismeler isiginda cagdaslastirilacaktir,  isci sagligi ve is guvenligi konusunda calisanlari bilgilendirici ve bilinclendirici yayinlar tesvik edilecektir, isci sagligi ve is guvenligi denetim personelinin sayisi, olanaklari ve yetkileri artirilarak, bagimsizligi saglanacak, yaptirimlar etkili hale getirilecektir, calisanlarin etkin katilimiyla olusturulacak saglik kurullarinin yetkileri ve sorumluluklari artirilacaktir, denilmektedir.
CHP programina gore saglik, tum yurttaslar icin bir hak olarak taninmakta, devletin asli gorevleri arasinda sayilmakta ancak vatandasin katkisinin olmasi da beklenmektedir. Saglik sorunlarinin temelinde personel yetersizligi ve dengesiz dagilimi oldugu belirtilmekte, oncelikli gruplar olarak, bebek, cocuk, genc, ozurlu, ana ve yaslilar sayilmaktadir. Basamakli saglik sistemi ongorulmekle birlikte kentlerde ozel ve aile hekimligine dayali bir sistem, kirsal bolgelerde ise saglik ocaklari sistemi ongorulmektedir. Calisanlar icin tam gun calismanin ozendirilmesi istenmekte, egitimlerinin duzeltilmesi istenmektedir. Gereksinimi olanlara ucretsiz saglik hizmeti verilmesi planlanirken, hastanelerin doner sermayeli ozerk, isletmeler olmasi istenmekte, tum bu uygulamalar icin “Saglik Reformu” denen bir program olusturulmasi ongorulmektedir.
Sol Kanat Partilerde Saglik
Sol kanat partiler olarak kendilerini sosyal demokrasinin daha solunda goren dort parti degerlendirmeye alinmistir. Bu dort parti, Turkiye Komunist Partisi, Ozgurluk ve Dayanisma Partisi, Emegin Partisi ve Isci Partisi’nden olusmaktadir.
TKP Programinda Saglik
Turkiye Komunist Partisi’nin saglik programinda, saglik konusu “Yeni Insanin Yaratilmasi” basligi altinda yer almakta, insanin egitim, iletisim, siyasal ve kulturel yasam, saglik, spor etkinliklerinin bir butun oldugu ileri surulmektedir. Butun saglik hizmetleri parasizdir, denildikten sonra, insan sagligini bozucu her tur etkenin ortadan kaldirilmasi icin mucadele eder ve koruyucu hekimlik uygulamalarini yayginlastirir, denilmektedir. “Sanayilesme ve kentlesme, cevre ve insan sagligi gozetilerek planlanir, insanlar moral ve fiziki acilardan kendilerini yeniden uretecekleri mekanlarda yasama hakkina sahiptir, cocuklarin bakim, beslenme ve saglikli bireyler olarak egitimi devletin guvencesindedir, bedensel ozurlulerin uretim surecine ve toplumsal yasama katilmalarinin kosullari yaratilir”  denilmektedir.
TKP, saglik programinda, sagligin tumuyle ucretsiz oldugunu belirtmekle ve temel olarak sagligi bozucu etkenlerle mucadele edilecegini ifade ettikten sonra, konut, cocuk ve ozurluleri oncelemektedir. Sagligin bugunku durumu hakkinda bir gorus belirtmemektedir.
ODP Programinda Saglik
Ozgurlukcu Demokrasi Partisi’nin programinda saglik icin oncelikli gruplar olarak, kentlere yeni goc edenler ele alinmakta, bunlara yonelik bir yatirim plani uygulamasi uygulamaya sokulmalidir, denilerek, “saglikli ve guvenli bir yasam surme” istemleri gozetilmeli, cocuk, kadin ve ozurlulerin talepleri de gozetilmelidir denilmektedir. Kamu aciklarinin kapatilmasi icin egitim, saglik ve diger sosyal harcamalarin fedakarlik edilmesine karsi cikilmakta, Devlet kamusal yukumluluklerini piyasaya devredemez, denilmektedir. “Egitim, saglik, sosyal guvenlik ve benzeri kamu harcamalari icin kaynaklar devletin burokratik ve askeri harcamalarinin en aza indirilmesi yoluyla saglanmalidir”  denilmektedir.
ODP programinda saglik alani, ozellikle goc edenlere yonelik olarak ve onlarin taleplerine yonelik olarak planlanmis gorunmekte, devletin buralardaki uygulamalarina gereken kaynaklarin burokrasi ve askeri harcamalarini kisarak gerceklestirebilecegi belirtilmektedir. Sagligin ozgun sorunlarina, saglik calisanlarinin sorunlarina deginilmemekte, sagligin finansmani ve isletmesine yonelik onerilerde bulunulmamaktadir.
EMEP Programinda Saglik
Emegin Partisi programinda saglik hakkinda;
“Halkin saglik ve sosyal guvenlik kapsamina alinmasi, hizmetin giderlerinin butceden karsilanmasi ve kaynaklarin emekcilerin denetimine acik olmasi; saglik ve sosyal guvenlik kurumunun yonetimini kurum emekcilerinin sectikleri temsilcilere devredilmesi, yetersiz beslenme ve acliga karsi zorunlu onlemler alinmasi; halk sagliginda koruyucu saglik sisteminin esas alinmasi; ana-cocuk sagligi, beslenme, cevre sagligi ve saglik egitimi butunlestirilerek, koruyucu saglik hizmetlerinin yayginlastirilmasi ve tedavi edici hizmetlere olan asiri yuklenmenin azaltilmasi, ozel saglik kurumlari kamulastirilmasi; kamu saglik kurumlarinda ozel muayene, teshis, tedavi hizmetleri ve part-time calisma yasaklanarak tam gun calismaya gecilmesi, en kucuk yerlesim birimlerinden baslanarak, yaygin ve genis bir saglik istasyonlari agi kurulmasi, her kademede ucretsiz saglik hizmetleri verilmesi, birinci basamak saglik hizmeti birimlerinin, altyapi, insan gucu ve arac-gerec bakimindan guclendirilerek yayginlastirilmasi,  halkin, saglik ve yaslilik sigortasindan yararlanmasi, isci ve emekcilerin, butun saglik giderleri, hastane ve ilac masraflarinin devlet tarafindan karsilanmasi, ilac uretiminin devlet tarafindan ustlenilmesi ve fahis ilac fiyatlarina son vermek uzere ozel ilac fabrikalarinin devletlestirilmesi, tip egitiminin, toplumun temel saglik sorunlari oncelikli ve bilimsel gelismeleri yakindan izleyen nitelige kavusturulmasi, ev kadinina dogum ve cocuk bakim yardimi yapilmasi, parasiz genel saglik ve yaslilik bakim sigortasi hakki taninmasi”  konularina deginilmektedir.
Halkin tumunun saglik ve sosyal guvence altina alinmasi, bunun devlet tarafindan uygulanmasi yani sira, ozel saglik isletmelerinin de devletlestirilmesi geregi belirtilmekte, oncelikli saglik sorunlari olan gruplar olarak, ana-cocuk sagligi, beslenme, cevre, saglik egitimi ele alinmakta, ev kadinlarina ve yaslilara ucretsiz saglik hizmeti sunulmasini, ilac fabrikalarinin devletlestirilmesini onermekte, tip egitiminin toplumun sorunlarina yonelik yapilmasini isteyerek, koruyucu saglik hizmetlerini one cikartmaktadir. Basamakli saglik hizmetinden, hastanelerden ve genel olarak calisanlarin ve saglik calisanlarinin sorunlarindan bahsedilmemekte, ulkenin su anki oncelikli saglik sorunu hakkinda gorus belirtilmemektedir.
Isci Partisi Programinda Saglik
Isci Partisi programinda saglik guvencesi konusunda, “sinifsiz toplumun “herkese ihtiyacina gore” ilkesini egitim ve sagliktan baslayarak olanaklar elverdigi olcude devreye sokar ve yayginlastirir” denmektedir.
“Saglikli ve Guvenli Yasam” basligi altinda once, calisma hakki ve is guvenligi ele alinmakta, “En basta gelen hak, yasama ve gecinme hakkidir” denilmektedir. Bunun icin “Calisma Hakki”ni one cikartmaktadir. “Calisma hayatinda iscilerin ve emekcilerin sagligi esas alinir” denilerek, “Isyerleri ve fabrikalar saglik kosullarina uygun olarak duzenlenir, insan sagligina olumsuz etkileri olan calisma alanlarinda koruyucu ve onleyici tedbirler alinir”, bununla birlikte “Kadinlarin saglik ve calisma kosullari ozel olarak duzenlenir” denilmektedir. “Saglik hizmetleri ve ilac parasizdir”,  “saglik alanindaki her duzeydeki esitsizlikleri ortadan kaldirir, herkese ihtiyaci kadar , nitelikli saglik hizmeti saglar”, “ozel hastaneler ve poliklinikler kamulastirilarak halkin hizmetine sokulacaktir. Saglik hizmeti, isyeri, mahalle, koy, okul temelinde yeniden orgutlenerek halkin ayagina goturulecektir”, “Hastaliklari onleyici saglik hizmetine oncelik verilir ve halkin saglik bilgisi bu amacla gelistirilir”, “Saglikli bir toplum icin yurutulen butun hizmetler planlama, yonetim ve denetleme asamalarinda, saglik hizmetini verenler ile hizmetten yararlananlar ve yerel yonetimlerini etkin katilimiyla yurutulur” denilmektedir. “herkese saglikli ve uygar yasayabilecegi bir konut saglar”, “kapitalizmin yol actigi hastalikli kent yapisini, planli ve koktenci uygulamalarla degistirecek, insani ve dogayi gozeten kent projelerini yururluge koyacaktir”, “Hedef, birkac yuz bin nufusu gecmeyen, insan iliskilerinin zengin ve toplumsal dayanismanin guclu oldugu, dogayla ic ice, toplumsal hizmetlerin halka kolayca goturulebildigi, kultur ve sanat hayati canli, halkin siyasal hayata katilma olanaklarinin gelistigi, dogrudan demokrasi uygulamalarina elverisli, ferah kentler yaratmaktir”, “Istanbul Bogazi’ndaki betonlasmayi derhal yikarak, bu essiz doga guzelligimizi emekci halkin gezme, dinlenme, saglikli yasama ve kulturel ihtiyaclarinin hizmetine sunacaktir”, “Dogal cevreyi ve insan sagligini gozeten planli bir sanayilesme ve yerlesme politikasi izlenecektir. Cevreye ve insan sagligina zarar veren uretim faaliyeti engellenecek, eger kurulmussa kapatilacaktir”, “15 yasindan kucuk cocuklar calistirilamaz”, “Devlet ve yerel yonetimler, emeklileri, dullari, yaslilari ve ozurluleri korur”  denilmektedir.
Isci Partisi programinda saglik devletin bir gorevi olarak yer almakta, herkesin gereksinimi olcusunde yararlanabilecegi bir hizmet olarak sunulmaktadir. Bunun icin gereken kaynagin nereden bulunacagi belirtilmemekte, ozel saglik kurumlarinin da devletlestirilmesi ongorulmektedir. Oncelikli gruplar icinde calisanlar ele alinmakta, calismanin hem bir hak, hem de sagligin bir parcasi oldugu belirtilmekte, calisanlar, cocuklar, gencler yaslilar oncelikli gruplar olarak degerlendirilmektedir. Saglik orgutlenmesi, egitimi, uygulamalari hakkinda gorus aciklanmamakta, buna karsilik koruyucu saglik hizmetlerine oncelik verilecegi belirtilmektedir. Nufusun gocunun onlenmesine yonelik bazi tedbirler aciklanmakta, nufus planlanmasi ele alinmamaktadir. Konut ve yerlesim sorunlari ile daha saglikli bir yasam tarzi saglanacagi ileri surulmektedir.
Sag Partilerde Saglik
Sag partiler dort alt grupta incelenmislerdir. Bunlar; liberal sag, milliyetci sag, ve dini sag partiler olarak gruplandirilmis olanlar ve yine sag partiler icinde sayilan Millet Partisi’dir. Millet Partisi diger gruplardan biri icinde de degerlendirilebilirse de, bazi farkliliklari nedeniyle ayri olarak degerlendirilmesinin uygun olacagi dusunulmustur. Millet Partisi daha cok ciftci-koylu degerleri one cikaran bir programa sahip gibi gorunmekle birlikte diger sag partilere benzer motifleri de icermektedir.
Liberal Sag Partilerde Saglik
Liberal sag partiler basligi adi altinda; ANAP, DYP, LDP gruplandirilmistir.
ANAP Programinda Saglik
Diger partilerin tuzuklerinde olmamasina karsilik Anavatan Partisi tuzugunde parti yonetim kurullarinin “cevrenin toplumsal, ekonomik, saglik, bayindirlik ve diger isleri hakkinda, belediyeler ve il genel meclislerindeki partilileri aydinlatmak; bunlarin calisma yonlerini gostermek, secimlerde yapilmasi gereken isleri cevrenin ozelliklerine gore duzenlemek ve yurutmekle gorevlidir”  denilmektedir.
Anavatan Partisi programinda saglik konusu 20. maddede “Sosyal Kalkinmada Devletin Rolu” basliginda yer almakta; “Istihdam, egitim ve ogretim, saglik, konut, sehirlesme ile ilgili hizmet ve faaliyetlerin tanzim, tesvik ve yonlendirilmesini sosyal kalkinmada devletin tabii gorevleri arasinda sayariz” denilmektedir. “Ciftci, kucuk esnaf ve sanatkar, isci, memur, emekli, dul ve yetimler ile kimsesizlerin sosyal guvenlige kavusturulmalari, (...) butun vatandaslarimizin saglik hizmetlerinden yararlanmalari sosyal guvenlik anlayisimizin esaslarini teskil eder”, “Devlet gonullu sosyal dayanismayi; bilhassa geleneksel sosyal dayanisma esaslarini ve kuruluslarini, toplumumuzun temelini teskil eden aile sistemi sosyal dayanismayi idame ve tesvik edecek tedbirleri almalidir” denilmektedir. Saglik konusunu 25. maddede duzenleyerek;
“Vatandaslarimizin bedeni ve ruhi sagliginin korunmasi icin gerekli tedbirleri almak veya alinmasini temin etmek devletin asli gorevleri arasindadir. Saglik hizmetleri, sosyal guvenligin baslica unsurlarindan biridir. Saglik hizmetleri, vasifli, guvenilir, kolay erisebilir, formaliteden uzak ve yurda dengeli bir sekilde yayili olmalidir. Saglik hizmetlerinin bir butun olarak ele alinmasi zorunludur. Toplum sagligini tehdit eden hastaliklarla mucadele edilmesi, gida maddelerinde kalite kontrolune ve cevre sartlarinin iyilestirilmesine onem verilmesi gerekmektedir. Hastane ve saglik ocaklarinin sayisi artirilmali, modern alet, makine ve araclar ile techiz edilmeleri saglanmali, ilac sanayiinin gelistirilmesi icin gerekli tedbirler alinmalidir. Devletin yapacagi hizmet ve faaliyetlere ilaveten, ozel saglik muesseselerinin kurulmasini tesvik icin tedbirler alinmasini faydali goruruz”  denilmektedir.
ANAP parti tuzugunde, parti yoneticilerini de saglik konusunda bilgilendirme ile gorevlendirmektedir. Saglik alaninda devlet ve ozel sektorun ortaklasa calismalarini one almakta, basamakli bir saglik sistemini ongormemekte, sagligin finansmani ve isletmesi hakkinda gorus belirtmemektedir. Buna karsilik sosyal guvenligin butun vatandaslari kapsamasi gerektigini, ancak bunu yaparken toplumsal dayanismayi saglayan aile kurumunu one cikarmaktadir. Toplum sagligini tehdit edenler durumlarla ilgili olarak sagligi oncelemekte, ancak devletin daha cok kalite kontrolu ve cevre sagligi alanlarina yonelmesini ongormektedir. Saglik calisanlari ve uygulamalari hakkinda gorus belirtmemektedir.Saglik kurumlari ve ilac sanayiinin gelistirilmesi gerektigi belirtilmektedir.
DYP Programinda Saglik
Dogru Yol Partisi programinda saglik konulari icinde; “Ozurlulere egitim, saglik ve calisma alanlarinda kolayliklar arttirilarak surdurulecektir”, “Egitim, Saglik ve Sosyal Guvenlik alaninda koklu donusumlere ihtiyac vardir” denilerek, “Saglik Reformu” basligi altinda; “Saglik hizmetlerimiz yetersiz, etkinlikten ve kaliteden uzaktir”, “Saglik hizmetleri sunumunda rekabet ve verimlilik saglanacaktir”, “Her ailenin bir doktoru olacak, aile hekimligi kurumlastirilacaktir”, “Saglik hizmetleri kaliteli ve ulasilabilir olacaktir”, “Turk halki butunuyle sosyal saglik guvencesi kapsamina alinacaktir. Ihtiyac icinde olan vatandaslar, sigorta kapsamina alinacak, ihtiyaci kadari devlet tarafindan karsilanacaktir”, “Kamu hastahaneleri ozerklestirilecek ve ozellestirilecektir. Devlet hastanelerinin yerini ozel hastahaneler alacaktir”, “Hizmeti birey satin alacak, devlet bireyi finanse edecektir”  denilmektedir.
DYP programinda ozurlulere ozel yer verilmekte, saglik ve sosyal guvenlik alanlarinda koklu degisimlere gereksinime dikkat cekilerek “Saglik Reformu” adi altinda, saglik hizmetlerinin yetersiz ve kalitesiz oldugu vurgulanmaktadir. Cozum olarak aile hekimligi one cikartilmakta, herkesin sosyal saglik guvencesi kapsamina alinacagi, kamu hastanelerinin ozellestirilecegi, hizmeti bireyin dogrudan alacagi hale getirmeyi amacladiklari belirtilmektedir. Ancak saglik alanindaki sorunlarin nereden kaynaklandigi belirtilmemekte, sosyal guvencesi olmayan vatandaslarin nasil sosyal guvenceye dahil edilecegi, finansmani kimin karsilayacagi belirtilmemektedir. Saglikta bir model ongorulmemekte, bunun ozel Pazar olarak algilandigi, alici ve saticinin yer aldigi bu alanda devletin sadece duzenleyici olarak bulundugu gorulmektedir. Saglik calisanlarinin sorunlari dikkate alinmadigi gibi, ozurluler disinda da hicbir kesime oncelik taninmamaktadir.
LDP Programinda Saglik
Liberal Demokrat Parti programinin basinda; “TC vatandaslarinin temiz bir cevrede, tuketici haklari korunarak, guvenli, saglikli, huzurlu, cagdas bir sekilde yasamalarini temin etmek, devletin asli gorevidir” demekte, hemen arkasindan, “SSK, Bag-Kur gibi kurumlar kaldirilacak, saglik ve sosyal guvenlik hizmetlerinin vakiflar ve ozel kuruluslar vasitasiyla etkin bicimde yerine getirilmesi saglanacaktir. Sigorta sektoru, finans sektorunun bir parcasi olmasi nedeniyle, vergi muafiyeti taninarak, tesvik edilecektir” diye eklemektedir.
Saglik basligi altinda 3. bolumde yer almakta, burada, “Saglikli bireylerin, saglikli ve mutlu bir toplum olusturacagina, saglik hizmetlerinin en etkin bicimde yerine getirilmesi icin gerekli tum duzenlemelerin yapilmasi, baslica hedeflerinden birisidir”, “tum vatandaslarimizin katilabilecegi ozel saglik sigortalarinin olusumuna imkan veren yasal duzenlemeler yapilacaktir. Sigorta sektoru finansman kapsaminda mutalaa edilerek, vergiden muaf tutulacaktir”, “Tum devlet ve sigorta hastaneleri vakiflara ve ozel kuruluslara devredilecek; hastane hizmetlerinin profesyonel bicimde yerine getirilmesi bu suretle saglanacaktir”, “Devlet sadece fakir ve aciz oldugunu beyan eden vatandaslarin ozel saglik sigortasi primlerinin, yarisini odemek suretiyle, destek saglayacaktir. Yalan beyanda bulunan kisiler agir bir sekilde cezalandirilacaktir” denilmektedir.
Cevre ve Cevre Sagligi basligi altinda ise; “Dunyanin her yerinde oldugu gibi, Turkiye'de de cevre ve cevre sagligi konusu gundemi her gecen gun daha cok isgal eden bir konudur. Nufusu hizla artan ve bir o kadar hizla sehirlesen toplumumuzun temel sorunlarindan biri de cevre ve cevre sagligidir“, “tuketici haklarini korumada ongordugu uygulamayi, cevre ve cevre sagligi konusunda da ongormekte; konulan standartlara ve kosullara uyulmasini, ozel ihtisas mahkemeleri araciligi ile saglamayi planlamaktadir”  denilmektedir.
Liberal Demokrat Parti programinin giris kisminda vatandaslarin saglikli yasamalarini devletin temel gorevlerinden biri olarak gordugunu belirtmekte, ancak saglik alaninin duzenlenmesinde ve sosyal guvence saglanmasinda devletin tumuyle aradan cekilmesini onermektedir. Tum saglik kurumlarinin ozellestirilmesini savunarak, sosyal guvencesi olmayanlarin da saglik giderlerinin sadece yarisinin karsilanacagini belirtmektedir. Saglik alaninda devletin duzenleyici olarak bile bulunmamasi gerektigini savunmaktadir. Buna karsilik tuketici haklari ve cevre sagligi konularini on plana cikarmaktadir.
Milliyetci Sag Partilerde Saglik
Milliyetci sag partiler basligi altinda MHP ve ATP degerlendirilmektedir.
MHP Programinda Saglik
Milliyetci Hareket Partisi programinda genel konular icinde, “Istikrari ve adil gelir dagilimini saglayarak sosyal dengeleri gozeten, yaslisini, kimsesizini, yoksulunu ve ozurlusunu gozetip kollayan, butun vatandaslarini egitim, saglik ve sosyal guvenlik hizmetlerinden yararlandiran ve  hizmet sunumunda kaliteyi amac edinen bir devlet” denilerek, “Yasanabilir, saglikli ve temiz cevre”, basligi icinde “Ekonomik ve sosyal politikalarda, insan sagligi ve ekolojik dengeyi esas” alindigi, “Genclerin egitim, saglik, istihdam, sosyal guvenlik ve serbest zamanlarinin degerlendirilmesiyle ilgili sorunlari  cozume kavusturulacaktir” denilmektedir.
Saglik basligi altinda, “Her vatandasimiza cagdas normlarda saglik hizmeti” denilerek, “insan omru ortalamasinin yukseltilmesi, hayati anlamli ve degerli kilacak sekilde yasama sevinci ve kalitesinin gelistirilmesidir. Bunun icin, her turlu saglik hizmetlerine gereken onem ve destegin verilmesi, cagdas devletin temel gorevlerinden biridir”, “Koruyucu ve temel saglik hizmetleri, esitlik ve hakkaniyet prensiplerine uygun olarak; kolay ulasilabilir, kullanilabilir, hasta haklarina saygili ve tatmin edici bir sekilde sunulacaktir”, “Birinci basamak saglik hizmet birimleri guclendirilecek ve ozellikle kentlerde vatandasin dogrudan basvuracagi “Aile Hekimligi” uygulamasina gecilecektir. Hasta sevk sistemi etkinlestirilerek, merkezlerindeki ve buyuk kent hastanelerindeki yigilmalar onlenecek ve ihtiyaclarin yerinde karsilanmasi saglanacaktir”, “Hastanelerin teknolojik alt yapisi ve insan gucu imkanlari iyilestirilecek, yonetim kapasitesi gelistirilecektir. Alt yapi ve insan gucu imkanlarindan etkin bir sekilde yararlanilabilmesi amaciyla tam gun calisma saglanacaktir”, denilmektedir.
Sagligin finansmani konusunda; “Hastalardan ucret talebine son verilmesi” basligi atilarak, “Vatandasin saglik hizmeti bedelini hastaneye odemesi uygulamasina son verilecek, kullanilan hizmetin bedeli “Saglik Sandigi Kurumu” tarafindan odenecektir. Gercek ihtiyac sahibi olan vatandaslar, sigorta primleri duzenli bir sekilde devlet tarafindan odenmek suretiyle saglik sigortasi kapsamina alinacaktir”, “Farkli kamu kurumlarina ait hastahaneler sadece kendi mensuplarina degil, herkese hizmet verecek sekilde yeniden yapilandirilacaktir. Saglik Sigortasi Kurumu butun kamu hastahanelerinden ve ozel hastahanelerden anlasmali  olarak hizmet satin alabilecektir” denilmektedir.
“Calisma hayati ve sosyal guvenlik” basligi altinda “Uygulanabilir, kabul edilebilir ve surdurulebilir sosyal guvenlik sistemi” denilerek, “Sosyal guvenlik kapsamindaki vatandaslar, uzun yillar suren prim odemelerine ragmen emeklilik doneminde sistemin sundugu hizmetlerden hosnut degildir. Ne odenen emeklilik maasi hayati idame ettirmek icin yeterli duzeydedir ne de saglik hizmetleri ihtiyaca cevap vermektedir”, ”(...) Hukuki boyutu itibariyla “uygulanabilir”, ilgili taraflarca “kabul edilebilir” ve mali boyutu itibariyla “surdurulebilir” bir sosyal guvenlik sistemi olusturulacaktir. Bu cercevede; emeklilik sigortasi saglik sigortasindan ayrilarak “Emekli Sandigi Kurumu” ve “Saglik Sandigi Kurumu” seklinde yeniden yapilandirilacaktir”, “Saglikli bir hayat surdurebilmek icin gerekli olan asgari duzeydeki gida harcamasini dahi yapamayacak sekilde mutlak yoksul durumda olan nufusun orani yuzde 8 duzeyindedir. Gidaya ilave olarak, diger temel ihtiyaclari da temin edecek gelire sahip olamayarak yoksulluk riski altinda bulunan nufusun orani ise yuzde 24’dur” oldugu saptamasi yapilmakta, “Egitim, saglik ve sosyal hizmetlerin yoksul kesimler icin ulasilabilir ve kullanilabilir olmasi saglanacaktir”, “Kucuk sanayi sitelerinde alt yapi, ulasim, haberlesme, saglik, egitim, depolama, pazarlama  gibi hususlar cevre etkisi ve hijyenik sartlar da dikkate alinarak yeni bir anlayisla duzenlenecektir” denilmektedir.
Kentlesme ve konut basligi icinde, “Kentlesmeyle birlikte, (...) kentlerde; egitim, saglik, sosyal hizmet, kultur, ulasim, icme suyu ve kanalizasyon gibi kamusal hizmetler uzerindeki baski artmakta ve alt yapi ihtiyaci karsilanamaz duruma gelmektedir”, “Aile butcesinin onemli bir kisminin konut ve konutla ilgili ihtiyaclar icin sarf edilmesi sonucunda insanlar gida, egitim, saglik gibi temel ihtiyaclari icin gerekli harcamayi yapamamaktadirlar”  denilmektedir.
Milliyetci Hareket Partisi programinda, yasli, yoksul, kimsesiz ve ozurluler oncelikli gruplari olusturmaktadir. Tum vatandaslarin sagliktan yararlandirilmasi gerektigini belirterek, insan sagligi ve ekolojik dengenin esas alindigi belirtilmektedir. Insan omrunun uzatilmasini, yasamin anlamli ve degerli kilinmasi, yasam kalitesinin artirilmasi savunulmaktadir. Bu anlayis icinde koruyucu ve birinci basamak saglik hizmetlerini onceleyen, aile hekimligi sistemini onermekte, hasta sevk sistemini onermektedir. Sagligin finansmani icin bir “Saglik Sandigi” kurularak, emeklilik ve saglik sigortalarinin ayrilmasini ve tek elde toplanmasini onermektedir. Beslenme sorunlarina dikkat cekerek, yoksullar icin ulasilabilir ve kullanilabilir saglik hizmetleri yani sira isletme bazinda saglik orgutlenmesi onerileri gelistirmistir. Kentlesmenin saglik sorunlari uzerine olan etkisini saptamaktadir. Saglik giderleri icin prim odeme esasina dayali bir “Saglik Sandigi” olusturulmasi onerilmekte, yoksullarin primlerinin devlet tarafindan odenmesi onerilmektedir. Saglik orgutlenmesi uzerine bir model gelistirilmemekte, var olan sistemin daha iyi ve etkin uygulanmasi ile hizmetlerin duzelecegi ileri surulmektedir. Bunun yani sira aile hekimligi uygulamasina gecilmesi istenmekte, saglik alaninin kendi sorunlari ve uygulamalari hakkinda, saglik calisanlari hakkinda bir gorus belirtilmemektedir.
Aydinlik Turkiye Partisi Programinda Saglik
Tugrul Turkes’in kurdugu Aydinlik Turkiye Partisi programinda saglik basligi altinda, “Saglikta kaynaklarin etkili kullanilmasi, hizmette yayginlik, sureklilik ve kalite saglanmasi amaciyla sistem, finansman, yonetim ve organizasyon, insan gucu, hizmet sunumu, mevzuat ve enformasyon, boyutlari itibariyle yeniden yapilandirilacaktir. Benzer hizmetlerin ayni nufus grubuna farkli hizmet birimleri ile sunulmasini onleyici sade bir orgutlenmeye gidilecek, ayni hizmeti veren degisik temel saglik hizmet birimleri, entegre edilmis saglik hizmeti sunan tek tip bir kurumsal yapiya donusturulecektir. Kirsal kesimdeki saglik evi, saglik ocagi modeli surerken, kentlerde kucuk nufus esasina dayali aile hekimligi sistemi olusturulacaktir.Butun hizmet kademelerini kapsayan bir hasta sevk sistemi kurulacak ve bu cercevede bireye hekim ve hastane secme imkani getirilecektir. Daha kaliteli ve etkili saglik hizmeti sunulabilmesi icin hastaneler idari ve mali ozerklige kavusturulacak, cagdas isletmecilik anlayisiyla yonetim yapilari guclendirilecek, bu cercevede gerekli yasal duzenlemeler yapilacaktir” denilmektedir. Ayrica “Uyusturucu” basligi adi altinda, “Kimsesiz veya sahipsiz cocuklarin suc batagina dusmesini engellemek en onemli gorevi” oldugu belirtilmektedir.
ATP sagligin bastan sona yeniden orgutlenmesi gerektigini belirtmekte, ancak bu modelin nasil olacagini aciklamamaktadir. Tek tip saglik orgutlenmesi denilirken, saglik ocagi yani sira aile hekimligi sistemlerini birlikte onermektedir. Hastanelerin idari ve mali ozerklige kavusturulacagini belirtmektedir. Sagligin finansmani ve sosyal guvenceler konusunda programinda aciklama bulunmamaktadir. Bu arada uyusturucu konusunu oncelikli bir sorun olarak gundeme almaktadir.
Millet Partisinde Saglik
Millet Partisi programinda saglik konusunda, “Isyerlerinde isci ve saglikli is, istirahat imkani saglanmasini”, “saglik ve dinlenme kaynaklarindan tum halkin ucuz bir sekilde istifadesini, toplum sagligi, toplum huzuru, genel ahlak anlayisina zit olmayacak bir bicimde saglamayi”, “Ucuz, basit, kullanisli, ferah konutlarin ucuz, saglikli, (...) yapilmasi”, “Yaslilarin, yetimlerin ve calisma gucu az veya azalmis vatandaslarimizin hem gucleri olcusunde calismalari saglanacak, (...) Halk sagligi acisindan saglikli ve ekonomik beslenme kulturunu, hijyen kulturunu yayginlastirmak kararindayiz. Hastaligi ekonomik, sosyal ve manevi gelismenin belli asamasinda istisnai bir olay haline getirmek hedefimizdir. Koruyucu hekimlik normlarina uygun bir hayat tarzinin ulkemizde gerceklesmesi bu hedefi realize edecektir”, denilmektedir. “Saglik Politikasi” basligi icinde “Vatandaslarimiza isabet eden doktor sayisini artiracagiz. Modern ulasim agi ile, gelismis hastanelerimize hasta naklini gerceklestirecegiz. Saglik kulturunu okullarimizda temel derslerden biri yapacagiz. Ilk yardim konusunda yaygin egitim yapacagiz. Her vatandasa saglik hizmeti ulasacaktir. Her vatandasi saglik sigortasi kapsamina ve saglik teskilatimizin daimi korumasina almak azmindeyiz. Doktorlarimizi bu alandaki bilimsel ve teknolojik gelismenin surekli takipcisi haline getirmek, yukselme imkanlarini artirmak emelindeyiz. Hastanelerimizi daha da gelistirecek, calisan doktorlari azami kapasiteleri ustunde calismaya iten sartlari islah edecegiz. Doktorlar icin maas arti prim esasini getirecegiz. Mahrumiyet bolgelerinde calismayi maddeten ve manen ozendirecegiz.”, “Ilac tuketimini azaltacak tedbirleri alacagiz. Yerli ilac sanayiini tesvik edecegiz. Halk tibbinin ve ilaclarinin bilimsel ve deneysel sinavdan gecirilmesi gerektigi inancindayiz.”, “Sagliga zararli aliskanliklari bertaraf etmek, alkol, uyusturucu kullanilmasi gibi sadece ekonomik, sosyal acidan zararli degil, insan beden ve ruh sagligi acisindan bir afet olan zararli tuketimi kesinlikle onlemek kararindayiz.”  denilmektedir.
Millet Partisi programinda saglik alaninda, calisanlarin sagligi one cikartilmakta, saglik ve dinlenme olanaklarindan halkin ucuz (ucretli) bicimde yararlanmasini istemekte, yasli, yetim, calisma gucu kalmamis kisilerin calisma hayatina kazandirilmasini, beslenme sorunlarinin onemine, hastaliklarin istisnai hale getirilmesini onermekte, koruyucu hekimligin one cikartilmasini, saglik ve ilkyardim dersleri konulmasini, saglik sigortasi ile vatandaslarin korunacagini, hekim sayisinin artirilacagini, hastanelerin gelistirilecegini, hekimlere maas arti prim temelinde odemenin getirilecegini, ilac tuketiminin azaltilacagi, yerli ilac sanayiinin desteklenecegi, halk tibbinin degerlendirilecegi belirtilmekte, zararli aliskanliklardan uyusturucu ve alkol tuketimini onleyeceklerini belirtmektedir.
Sagligin finansmani, saglik orgutlenmesi konularinda yeterli aciklama getirilmemektedir. Koruyucu saglik hizmetleri hakkinda bir bilgiye ulasilamamaktadir. Hastane hizmetlerinin gelistirilecegi, hekim sayisinin artirilmasi, ilac sanayiinin gelistirilecegi belirtilmektedir.
Dini Sag Partilerde Saglik
Milli Nizam, Milli Selamet, Refah ve Fazilet partilerinin geleneginden gelen bu iki partide de (Saadet Partisi ve AKP) dini motifler one cikmakta oldugu icin dini sag grubu adi altinda yer verilmistir.
Saadet Partisi Programinda Saglik
“Devlet yatirimlari, ozel sektorun yeteri kadar ilgi duymadigi alt yapi, saglik ve egitim yatirimlari sinirlandirilacaktir. Bu bolgelerde okulsuz yerlesim yeri ve ogretmensiz okul ve saglik hizmetlerinin ulasmadigi yer birakilmayacaktir (...) ilce belediyeleri koruyucu saglik hizmetlerinden (...) sorumlu olacaklardir. Isyeri calisma kosullarinin uluslararasi normlara, saglik kosullarina sahip ve insan onuruna yarasir sekilde olmasinin saglanmasi ve denetlenmesi devletin gorevleri arasindadir.” denilmekte, “Insan Haklari Evrensel Beyannamesi”nin 25. maddesi oldugu gibi alinarak, “Herkesin, kendisi ve ailesinin saglik ve refahi icin beslenme, giyim, konut ve tibbi bakim hakki vardir. Herkes; issizlik, hastalik, sakatlik, dulluk, yaslilik ve kendi denetiminin disindaki kosullardan dogan gecim sikintisi durumunda guvenlik hakkina sahiptir.” denilmektedir.
“Analar ve cocuklarin ozel bakim ve yardim hakki vardir. Tum cocuklar, evlilik ici ya da disi dogmus olmalarina bakilmaksizin, ayni toplumsal korumadan yararlanir.”, “Herkesin surdurulebilir bir yasam icin gecim, barinma, saglik ve egitim giderlerini karsilayacak sosyal guvenlige sahip olma hakki vardir”, “Emeklilik ve saglik sigortalari birbirinden ayrilacak; butun sosyal guvenlik kuruluslari tek cati altinda toplanacaktir” denilmektedir.
Saglik basligi altinda, “Ulkemizde bir cok alanda oldugu gibi saglikta da buyuk sorunlar mevcuttur; saglik hizmetlerinden herkes yeteri kadar istifade edememektedir. Partimiz butun insanlarin saglik hizmetlerinden esit olarak yararlanmalari icin gerekli duzenlemeleri yapacaktir. Bunun icin; Genel saglik sigortasi uygulamasina gecilecek, ozel saglik sigortalarindan sigorta hizmeti satin alinacak, saglik sigortasi olmayan tek kisi birakilmayacaktir. Saglik sigortasi primini odeyemeyenlerin primleri Sosyal Guvenlik Kurumu tarafindan odenecektir. Saglik sigortasi bilgileri tek merkezde toplanarak mukerrer sigorta uygulamasi onlenecektir. Tedavi edici saglik hizmetleri bireye odakli olarak saglik sigortasi araciligi ile satin alinmak suretiyle yapilacaktir. Tedavi edici hizmetlerin arzi saglik isletmeleri tarafindan yapilacaktir. Kamu hastaneleri ozellestirilecek; ozel sektor ve vakiflar saglik yatirimlari yapmalari icin tesvik edilecektir. Tum yurtta aile hekimligi sistemine gecilecek; olusturulan kademelere uyulmak kosuluyla herkes hastane ve hekim secme hakkina sahip olacaktir. Saglik Bakanligi, personel, yonetim, organizasyon ve hizmet sunumu bakimindan uygulayici degil, politikalar gelistiren, planlamalar yapan, standart koyan ve denetleyen bir fonksiyon icra edecektir. Bakanlik sadece ozel sektor, vakif ve yerel yonetimlerce saglik hizmeti verilemeyen yerlere saglik hizmeti goturmekle yukumlu olacaktir. Koruyucu saglik hizmetlerine buyuk onem verilecek ve bu hizmetler yerel yonetimlere devredilecektir.” denilmektedir. “Gencligin ahlakli, bilgili, saglikli yetismesi ve hayata hazirlanmasi icin tum kurum ve kuruluslar hizmet verecektir”  denilmektedir.
Saadet Partisi programinda saglik bir hak olarak yer almakta, finansmaninda saglik sigortaciligi onerilmekte, devletin ozel sektorun gitmedigi yerlerde saglik hizmetini orgutlemesi gerektigi belirtilerek, aile hekimligine gecisi onermektedir. Vatandasa hastane ve hekim secme ozgurlugu saglanmasi gerektigi, Saglik Bakanligi’nin uygulayici degil, politika gelistiren ve denetleyen bir organ olmasi gerektigi, bunun yani sira yerel yonetimlerin, ozellikle de ilce belediyelerinin saglik alaninda soz sahibi olmasini isteyerek, koruyucu saglik hizmetlerine onem verildigini belirtmektedir. Bu arada gencligi oncelikli grup olarak belirlemistir.
Saglik finansmaninda kisilerin odemesine dayali bir sigortacilik anlayisi one cikmakta, saglik orgutlenmesinde bir model onerilmemekte, sagligin ozellestirilmesi istenmektedir.
Adalet ve Kalkinma Partisi Programinda Saglik
AKP programinda, “Devlet temel fonksiyonlari olan ic ve dis guvenlik, adalet, temel egitim, saglik ve alt yapi hizmetleri disinda kalan tum hizmet alanlarindan icraci sifatiyla cekilmeli, duzenleyici ve denetleyici islevleri devam etmelidir.”, ”Butce buyuklugu icinde egitim ve saglik basta olmak uzere sosyal harcama kalemlerinin paylarini artiracak ve bu hizmetlerin kalitesini uluslararasi standartlara yukseltecektir” denildikten sonra, saglik basligi altinda; “saglik hizmetlerinin yerine getirilmesini sosyal devlet anlayisinin vazgecilmez unsurlari arasinda gorur. Sosyal guvenlik semsiyesi tum halki kapsayacak sekilde duzenlenecektir. Devlet herkesin temel saglik hizmetlerini, gerekirse ozel sektorle isbirligi yaparak, yerine getirmek zorundadir. Etkin ve kaliteli bir saglik sistemi, nitelikli bir toplum icin vazgecilmezdir.”, “koruyucu hekimligin yayginlasmasi tesvik edilecek, halk ve cevre sagligi ile ilgili gerekli tedbirler alinacaktir. Trafik kazalari, is kazalari, ihmaller nedeni ile meydana gelen ozurlulugun engellenmesi icin egitim ve bilinclendirme calismalari yapilacaktir.”, “Koruyucu ve tedavi edici hizmetler basta olmak uzere, saglik hizmetleri alani, gonullu kuruluslara ve ozel sektore aciktir”, ”Anne ve cocuk olumlerinin yuksek oldugu ulkemizde, anne ve cocuk sagligi ozel bir onem arz etmektedir”, “Aile planlamasinin gerceklesebilmesi icin bilgilendirme ve bilinclendirme calismalarina onem verilecektir”, “Aile hekimligi sistemi uygulamaya konacaktir. Aile hekiminin muayenehanesi, fizik kosullari ve uygulama standartlari Saglik Bakanligi'nca belirlenecektir. Bu muayenehanelerin kurulmasi icin devlet ucuz krediler verecektir. Boylece; birinci basamak saglik hizmetleri guvenli ve kaliteli olarak halka sunulacaktir. Sevk zincirinin saglikli hale getirilmesi, ihtisas hastanelerindeki anlamsiz yigilmalari ve mesguliyetleri onleyecektir”, “Saglik sektoru Saglik Bakanligi tarafindan tek merkezden koordine edilecektir. Bakanlik, sadece, organizasyon, koordinasyon, yol gosterici, denetleyici, takip edici, politika uretici bir rol ustlenecektir. Boylece, saglik hizmetlerinin tek merkezden yonlendirilmesi saglanacak, cok baslilik ve duzensizlik onlenecektir. Ulke adina kisa, orta ve uzun donem saglik politikalari daha gercekci olarak belirlenecek, yonetim ve uygulamalar daha ekonomik olacaktir”, “tum yerel yonetimler de buna entegre olacak ve suratle kendi ihtiyaclarini belirleyerek planlamalar yapacaklardir. Yerel yonetimler kendi sinir ve sorumluluklarinda bulunan alanlarin saglik profillerini de dikkate alarak kisa, orta ve uzun vadeli yatirim programlarini belirleyecektir. Bu calismalarin koordinasyonu Saglik Bakanligi'nca yerine getirilecektir.”, “Metropollerde acil servis uniteleri kurulacaktir. Bugun saglik alaninda metropollerde yasanan en onemli problemlerden biri de acil servis ihtiyacinin tam olarak karsilanamamasidir. Acil servis birimlerin yetersizligi nedeniyle vatandaslarin hastane kapisindan cevrilmesi onlenecektir”, “Uygulamada kolaylik arz etmesi ve verdikleri hizmetin daha ekonomik olmasi nedeniyle ihtisas hastaneleri kurulacaktir. Boylece daha ucuz ve daha spesifik saglik hizmeti verilecek ve uzman hekimler yetisecektir”, ”Ulkemizde kitle yaralanmalari, dogal afetler ve bunlarin zararlari modern dunyada yasanan oranlardan cok daha fazla oldugundan ilgili kuruluslar ve egitim kurumlarinda .gerekli duzenlemeler yapacaktir.”, “Saglikta egitim kalitesinin arttirilmasi icin gerekli tedbirler alinacak ve egitimin planlanmasi dunya standartlarina gore yapilacaktir. Hemsirelik okulu, hemsirelik yuksek okulu ve saglik teknisyenligi okullari vakiflar ve ozel sektor tarafindan acilabilecektir. Devlet bu egitim hizmetini veren kuruluslara tesvik ve destek verecektir”, “Saglik calisanlarinin haklari yeniden duzenlenecek, uluslararasi standartlara uygun hale getirilecektir. Saglik sektorundeki ucret politikasi yeniden ele alinacaktir.”, “Hasta haklarini koruyan hukuki duzenlemeler yapilacaktir. Hasta Haklari Tuzugu dunya standartlarina gore yeniden ele alinacaktir. Vatandaslar, saglik birimlerinin kontrolunde gorev ustlenecektir”, “Saglik hizmetlerinde rekabetin kurallari belirlenecek ve bunlarla ilgili yasal duzenlemeler yapilacaktir. Kalite rekabeti tesvik edilecek, saglik sektorunde ISO kalite standardi calismalarina tum yurt genelinde baslanacaktir.”, “Saglik sektorunde, bilgi islem merkezli tek kontrol sistemine gecis saglanacaktir. Bu sayede saglikta maliyetler dusecek, verimlilik ve kalite artacaktir. Her vatandasa verilecek bir saglik numarasi ile saglik sorunlari hizli ve guvenilir sekilde tum birimlerden takip ve koordine edilebilecek ve ayrica her vatandasin bagli bulundugu saglik merkezinde bir dosyasi bulunacak, nerede tedavi olursa olsun butun bilgiler bu dosyada toplanacaktir”, “Kucuk yerlesim birimlerinde doktoru, saglik personeli ve tibbi donanimi bulunmayan bircok hastane binasi insa edilmistir. Populist politikalarla her gecen gun yenileri talep edilen bu yatirimlar yerine, merkezlerde daha iyi donatilmis hastaneler yapmak, bunlari merkezi tip birimleri haline getirmek, hem akilci hem ekonomiktir. Soz konusu merkezler ile kucuk yerlesim birimleri arasinda hasta tasiyacak helikopter dahil, ciddi bir ambulans filosu olusturmak Partimizin hedefleri arasindadir.”, “Tibbi alandaki bilimsel arastirmalar icin ozel destek fonlari olusturulacaktir.”, “Medyadaki saglik haberleri kontrol edilecek ve saglik ile ilgili yayinlar desteklenecektir.”, “Yurt disinda calisan saglik personelinin Turkiye'ye donerek hizmet etmelerini saglamak amaciyla cezbedici tedbirler alinacak, her alanda oldugu gibi bu alanda da beyin gocunun tersine calismasinin imkanlari arastirilacaktir.”, “Tabip Odalari ve Dis Hekimleri Odalari guclendirilecek, saglik alaninda hizmet verecek yeni sivil orgutlerin kurulmasi desteklenecektir.”, “Ilac ve tibbi ekipman sanayii desteklenecek, saglik yatirimlarina yapilan tesvikler yeniden duzenlenecektir.”, “Adli Tip Kurumunun, ozerk ve bilimsel calismasi saglanacaktir. Bu alanda tum teknolojik yenilikler yurdumuza getirilecektir.”, “Hastanelerimizin ulke genelinde tam kapasite ile calistirilmasi saglanacaktir.”, “Tum vatandaslarimizi kapsayacak etkin bir genel saglik sigortasi sistemine gecilecektir.”, “Karayollari uzerinde arac ve gerecle donatilmis yeterli sayida ilk yardim istasyonlari kurulacaktir. Universiteye bagli hastaneler ve diger resmi ve ozel sagligin trafik kazasi gecirenlere acil mudahalesi icin gerekli mevzuat ve teknik altyapi eksiklikleri hizla tamamlanacaktir.”   denilmektedir.
En kapsamli saglik programlarindan birini iceren AKP programinda da yine saglik sigortasi odakli, basamakli saglik programi ve aile hekimligi ongorulmekte, bunun yani sira saglik personeli yetistirilmesinin onemi vurgulanmakta, acil ve ilkyardim birimlerinin gelistirilmesi, ozel saglik hizmetlerinin destek olarak yer alacagi belirtilmekte, devlet giderlerinde sagligin payinin artirilmasi onerilmekte, koruyucu saglik hizmetlerinde yerel beledilerin katkisinin saglanacagi, Saglik Bakanligi’nin esgudum saglayici gorevi olacagi, bunun yani sira vatandaslara yonelik bir saglik kayit sistemi one cikartilmaktadir. Saglik calisanlarinin haklarinin yeniden duzenlenmesi yani sira hasta haklarina yonelik onlemlerin alinmasina da dikkati cekmektedir.

Tablo 1 Siyasi Parti Programlarinda Sagligin Yeri ve Ozellikleri

Nitelikler

Sol Partiler

Sağ Partiler

Sosyal Demokrat

Sosyalist-Komünist

Liberal Sağ

Milliyetçi Sağ

Dini Sağ

DSP

CHP

TKP

ÖDP

EMEP

İP

ANAP

DYP

LP

MP

MHP

ATP

SP

AKP

Sağlık Hakkı

+

+

+

+

+

+

Ücret

-+

-

-

-

-

+

+

+

+

+

+

+

+

Finansman

?

SS

D

D

D

D

SS

Ö

?

SS

SS

SS

Örgütlenme

?

DÖ

D

D

D

D

DÖ

DÖ

Ö

?

DÖ

DÖ

DÖ

Sevk

B

B

B

B

Model

SO AH

SO AH

AH

AH

SO AH

AH

Sorun

K

G

AÇ BÇv

GK

Ç

TÇ

U

K

U

Acil

Öncelikli Gruplar

ÇGKÖY

ÇÖ

G

ÇKY

ÇşÇGY

Ö

YÖ Yo

AÇ

Devletin Rolü

D

D

D

Yerel

+

+

İlaç

D

+

+

Sağlık Çalışanları

TG

+

+

Hasta Hakları

S

S

S

+

Tum partiler bir arada degerlendirildiginde, 1961 Anayasa’sinda oldugu gibi sagligin bir hak olarak genel kabul gordugu (Saglik Hakki) anlasilmaktadir. Ancak bu konuda hic gorus bildirmeyen partilerin liberal ve sosyalist partiler oldugu gorulmektedir.
Saglik Hizmetlerinden bireysel katki alinmasi konusunda tum sag partiler alinmasini savunurken, sosyalist partiler ucretsiz olmasi gerektigini belirtmekte, sosyal demokrat partilerden CHP, bazi kosullarda ucret alinabilecegini belirtmekte, DSP ise gorus bildirmemektedir.
Saglik hizmetlerinin finansmani konusunda; sosyalist partiler tumuyle devlet tarafindan karsilanmasini isterken, sag partiler ve CHP saglik sigortaciligini savunmakta, LDP, tumuyle ozelesmesini, cok sinirli durumlarda saglik hizmetinin yarisinin karsilanabilecegini belirtmektedir.
Saglik hizmetlerinin orgutlenmesinde genelde karma modeller onerilmekte, LDP tumuyle ozel olmasi gerektigi soylerken, sosyalist partiler tumuyle devlet eliyle olmasi gerektigini belirtmektedirler.
Saglik hizmetlerinde basamakli sevk modelini dort parti programinda belirtmektedir.
Saglik orgutlenme modellerinde saglik ocagi sisteminin daha cok kirsal alan orgutlenmesi olarak algilandigi ve kentler icin aile hekimliginin bir model olarak onerilmekte oldugu anlasilmaktadir. Bazi partilerin (Sosyalist-Komunist) bu konuda hicbir gorus belirtmedikleri gorulmektedir.
Saglik alanindaki sorunlarin neler olarak saptandigina bakildiginda, sol partilerde goc ve kentlesmenin one ciktigi, ancak her partide az ya da cok cevre sorunlarindan bahsedildigi, bazi partilerde ise uyusturucu sorunlarindan bahsedildigi gorulmektedir. Bu konuda partilerin cok farkli alanlarda saglik sorunlari oldugunu belirttikleri gorulmektedir.
Sagliktaki oncelikli gruplar olarak, cocuk, genc ve yaslilarin agirlik kazandigi anlasilmaktadir. Ancak burada da bir ortak gorus ortaya cikmamaktadir.
Saglik alaninda devletin rolu uzerindeki goruslere bakildiginda LDP, SP ve AKP’de devletin sadece duzenleyici olarak bulunmasi one cikmaktadir.
Sagligin yerel orgutlenmesi (belediyeler araciligi) ile ilgili oneri iki dini-sag olarak nitelendirilen partiden (SP ve AKP) geldigi anlasilmaktadir.
Ilac uretimi ile ilgili olarak, gorus aciklayan EMEP ilac uretiminin devletlestirilmesini ileri surerken, ANAP konu ile ilgili desteklemelerin yapilmasini, MP ise halk ilaclarinin da degerlendirilmesini istemektedir.

Saglik calisanlarina yonelik CHP tam-gun yasasini ileri surerken, MP saglik calisanlarinin haklarinin iyilestirilmesi ve sayilarinin cogaltilmasini, AKP ise saglik calisanlarinin kosullarinin duzeltilmesini onermektedir.
Hasta haklari konusunda DYP, MHP ve SP hekim ve hastane secme haklarina deginmekte iken, AKP, hasta haklari konusunda duzenlemeler yapilmasini istemektedir.
Partiler yelpazesine bakildiginda genellikle sagligin finansmani ve orgutlenmesi yonunde goruslerin aciklandigi gorulmektedir. Bu konularda da soldan saga gidildikce, devletlestirmeden, ozellestirmeye dogru egilimin arttigi anlasilmaktadir. Giderek sagligin bir yuk olarak algilandigi gorulmektedir.
Temelde ise siyasi partilerin saglik konusunda cok fikir sahibi olmadiklari ve sorunlar, cozumler konusunda calismalarinin olmadigi, bu nedenle gercekci cozum onerilerinin bulunmadigi anlasilmaktadir.
Turkiye Cumhuriyeti Anayasalarindaki gelismelere bakildiginda da saglik konusunun 1961’de en genis sekilde yer aldigi ve vatandaslik hakki olarak ucretsiz olmasi ongorulmekte iken, 1982 Anayasa’sinda sadece yer aldigi  gorulmektedir.
57. Hukumet Programinda ise saglik konusunda genel liberal sag politikalarin hakim oldugu anlasilmaktadir. VIII Bes Yillik Planda, kapsamli saglik durum saptamasina girisilmis, ancak somut hedefler konulmadigi anlasilmaktadir.
21nci yuzyila girdigimiz bu gunlerde devlet olarak saglik alaninda kapsamli bir plan, programa ve hedeflere sahip olmadigimiz, siyasi partilerimizin ise bu konuda bilgisiz olduklari ortaya cikmaktadir.

Kaynakca
1. VIII. Bes Yillik Plan, http://ekutup.dpt.gov.tr/oik/, 15.3.2002
2. http://www.belgenet.com/SiyasiPartiler\57_ Hukumet Programi - BELGEnet.htm, 15.3.2002
3. www.dsp.org.tr, 15.03.2002
4. www.chp.org.tr/chpprog.zip, 15.3.2002
5. www.tkp.org.tr/program.html, 15.03.2002
6. www.odp.org.tr/program.htm, 15.03.2002
7. http://www.emep.org/program.html, 15.03.2002
8. www.ip.org.tr/temel/program.htm, 15.03.2002
9. http://www.anap.org.tr/anap_orgtuzuk.htm, 15.03.2002
10. http://www.anap.org.tr/anap_orgprogram.htm, 15.03.2002
11. http://www.dyp.org.tr/IIDemokrasi/Sayfalar/IIDemokrasi.htm, 15.03.2002
12. http://www.belgenet.com/parti/ LDP Programi (1) - BELGEnet.htm, 15.03.2002
13. http://www.mhp.org.tr/Milliyetci Hareket Partisi - Parti Programi.htm, 15.03.2002
14. http://www.mp.org.tr/ Millet PartisiProgram.htm, 15.03.2002
15. http://www.belgenet.com/parti/program/saadet_1.html, 15.03.2002
16. http://www.akparti.org.tr/program.asp, 15.03.2002