INSAN HAKLARI YENI STRATEJILER

GIRIS ARREST-03 MI-2003 ARITMI-03 SOLUNUM-03 Photo Page AMBLNSKAZA MUKERRER ASILSIZ VAKAREDDI ILETISIM ASKER TRAFIKAZA-03 YENIDOGAN DOGUM-03 BAGLANTILAR OLAY YERI AFET AFET2 OLUM-03 SIGARA KANSER ENFEKSIYON KANSER KANSER SIKLIGI GSMH KANSER KANSER ONYIL SITMA KANSER HAVA KANSER KALP KANSER MESLEK KANSER ENDOKRIN KANSER RADYOLOJI KANSER HLA DUZENI KADIN ACIL-03 BEBEK TRIAJ ZEHIRLENME-03 PSIKIYATRI-03 MEVSIM-02 MEVSIM-03 MEVSIM-04 HLA GENLERI KANSER-02 KANSER-03 TRAVMA-02 HODGKIN S DISEASE BREAST BRCA PARAMEDIK-04 ISDOYUMU OZURLU1-04 OZURLU2-04 OZURLU3-04 ISDOYUMU-01 KARSINOGENEZIS SERVIKS CA KANSER KAYITLARI ERGONOMI ISKAZA(37-99) GRAMSCI TURKCAN ERCAN ERBAS YAYINETIGI AP NEDENLERI CINSELHASTALIK CINSELDAVRANIS SAGLIKFELSEFESI HEKIMLIKFELSEFESI DUNYADAISSAGLIGI OSMANLIISSAGLIGI ULUSLARARASI INSANIN DEGERI ANALJEZIK-02 MESLEKODASI INSANHAKLARI VERIMLILIK DONERSERMAYE PARTIveSAGLIK KURESELLESME About Blog

INSAN HAKLARI

 “YENI INSAN HAKLARI STRATEJILERI”
Uluslararasi, Bolgesel Insan Haklari Orgutleri ve Sivil Toplum Orgutleri

Ahmet Haki TURKDEMIR
Eylul 2002, ANKARA

Kisaltmalar

BM  Birlesmis Milletler
MC  Milletler Cemiyeti
STO (NGO) Sivil Toplum Orgutleri
HDK (NGO) Hukumet Disi Kuruluslar
HDO (NGO) Hukumet Disi Orgutler
UCO (ILO) Uluslararasi Calisma Orgutu
TD  Taraf Devletler
RDD  Rapora Dayali Denetim
YDD   Yakinmaya Dayali Denetim
ZDD   Ziyarete Dayali Denetim
IHAS  Insan Haklari Avrupa Sozlesmesi
IHAM  Insan Haklari Avrupa Mahkemesi
ABO  Afrika Birligi Orgutu
ADO  Amerika Devletleri Orgutu
ESK  Ekonomik Sosyal Konsey
OAAKS  Ogretim Alaninda Ayrimciliga Karsi Savasim Sozlesmesi
OST   Ogretmenlerin Statusu Tavsiyesi
AK  Avrupa Konseyi
ASS  Avrupa Sosyal Sarti
IHK  Insan Haklari Komisyonu
ADOS  Amerikan Devletler Orgutu Sarti
IHAmS    Insan Haklari Amerika Sozlesmesi
IHEB  Insan Haklari Evrensel Bildirgesi
IHAmM  Insan Haklari Amerikalilar Arasi Mahkemesi

Giris
 Bu calisma icin soyle bir yontem izlenmistir; once insan, birey, ozgurluk, onur ve hak gibi sik gecen kavramlar ele alinmis, bunlarin tanimlarina ve aciklamalarina yer verilmeye calisilmistir. Ikinci bolumde Birlesmis Milletler’deki insan haklari korunma sistemleri gozden gecirilmis, ucuncu bolumde BM kapsamindaki sozlesmeler, dorduncu bolumde Uluslararasi orgutlerdeki insan haklari calismalari, besinci bolumde bolgesel orgutlerde insan haklari, altinci bolumde Uluslararasi Ceza Mahkemesi, yedinci bolumdeTurkiye’deki sivil toplum kuruluslari siralanmistir. Son bolumde ise bir butun olarak insan haklarinin gelismesi ve Uluslararasi iliskiler uzerindeki etkileri ve gelecegi konusu uzerine kisisel degerlendirmeler yapilmistir.
Insan
Orhan Hancerlioglu’nun Felsefe Ansiklopedisinde insan (Fransizca-Homme, Almanca-Mensch, Ingilizce-Man, Italyanca-Uomo) bilincli ve toplumsal varlik olarak tanimlanmaktadir .
Birey
Insani, felsefi acidan temsil eden terim ise «birey» ile kisilestirebiliriz. Felsefi acidan bireyin tanimi ile hukuksal bireyin arasinda hicbir benzerlik yoktur. Ve bireyin hukuken tanimina gerek kalmayacak toplumsal duzenin gerceklesmesine kadar birey, felsefi tanimina uygun bir genellemeyle ortaya cikamayacaktir . Olusmus ilk cikar bireysel cikardir; bu nedenle bireyin bilinci daha bastan bireysel cikarla iliski icindedir. Idealist felsefe bu kabulu dogrudan yaparken, Marksizm bu gercegi, tarihsel bir cozumleme ile kesfeder .
Ozgurluk
Ozgurluk problemi, felsefi dusuncenin yoneldigi en eski problemlerden biridir. Ozgurluk problemi dar anlamda, etik ya da siyasal bir sorun olarak algilanmistir. Genis anlamiyla ozgurluk, insan varliginin butunune yonelen, baska deyisle, butun insan etkinliklerini icine alan andropolojik ozgurluktur .
Etik Olarak Ozgurluk
Kant icin ozgurluk bir etik problemdi. Irade ozgurlugu probleminin disina cikmiyordu. Cunku ozgurluk, aklin bir olgusudur. Kant’a gore iki turlu nedensellik vardir. Biri doga nedenselligidir, sonucu, doga zorunlulugu ortaya cikar. Digeri irade nedenselligidir, sonucu da ozgurluktur. Insan, bu iki belirlemenin, yani doga ile iradenin «pratik aklin» savas alanidir. Bu dunyalardan birinde insan ozgur, digerinde bagimlidir.
Max Scheler‘e gore ise, ozgur olmak «geist» (tin, insanin, deger ve anlamlara yonelen ozgur yani) sahibi olmaktir. Bunun anlami da insanin icinde yasadigi alandan, yani cevreden, bagimsiz olmasi demektir .
Andropolojik Olarak Ozgurluk
Bu yonu ile ozgurluk insanin tum varligina aittir. Insan, bir yapip etmeler zenginligi icindedir. Bunlarin tumunu birden ve ayni anda gerceklestirme olanagi yoktur. Ancak gerceklestirmesi gerekenleri yapmak icin bunlari ivediliklerine ve yasamsalliklarina gore gerceklestirmek icin, kendine ozgu bir girisim gucu olmalidir.  Iste bu secme olanagi, onun ozgurlugudur. Bu ozgurluk insana dogustan verilmemistir. Insandaki ozgurluk yeteneginin ortaya cikabilmesi icin uzun bir zamana gerek oldugu gibi, her insanda da esit duzeyde bulunmaz. Insana sadece «imkan» olarak verilmis olan bu olanaktan, yani ozgurlukten yararlanmak ve onun gerceklestirilme oranindan, bir butun olarak insan sorumludur .
Secenekleri oldugunda ortaya cikabilen bir sey olmaktadir. Ve eger secim yoksa ozgurlukten de bahsedilemez. Fakat insan secim asamasinda sonucu bilemedigi icin seciminde ozgurdur. Bu seciminde onu etkileyen seyler olmakla birlikte, raslantisal olarak gerceklestirdigi farkli secimler sonucunda, farkli sonuclara erisebilmesi olanagi onu ozgur kilmaktadir .
Onur
Insan onuru , sozluklerde, izzetinefis, haysiyet, ozsaygi, seref, erdem, vakar, gurur, sayginlik, kendine saygi duyma ve baskalarini da kendine saygili kilma olarak aciklanmakta. Felsefe terimi olarak Ingilizce (dignity) sozcugunun Turkce karsiligidir.
“Insanin degeri” ile “onurunu” I.Kucuradi es anlamli kullanmakta. Kucuradi, “Insanin degeri, derken bundan insanin diger canlilar arasindaki ozel yerini anliyorum. ... Bu olanaklar, insana ozgu etkinlikler ve urunler olarak gorunur. Bu ozellikler ise, insanin diger canlilarla ortaklasa tasidigi ozelliklere ek ozelliklerdir. Iste bu ozellikler ya da olanaklar “insanin degerini” ya da “onurunu” olusturur.”  demektedir.
Insan Haklari Evrensel Bildirisi‘nin resmi cevirisinde, 1. maddede soyle yazilidir: “Butun insanlar hur, haysiyet ve haklar bakimindan esit dogarlar. Akil ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karsi kardeslik zihniyeti ile hareket etmelidirler.”
Birlesmis Milletler Insan Haklari Komisyonu, Eleanor Roosevelt Baskanliginda sekiz uyeden olusan bir Taslak Hazirlama Komitesi olusturmustu. Komite Insan Haklari Evrensel Bildirisi‘ni hazirlayacakti. Haziran 1947 de de, Komite, Fransiz Rene Cassin, Charles Malik (Lubnan) ve Geoffrey Wilson (Birlesik Krallik/Ingiltere)’den olusan bir calisma grubunu gorevlendirdi. Rene Cassin bildiri taslagini kaleme alacakti. Bildirinin 1. maddesinde gecen haysiyet (onur) sozcugunu, bildirinin “temel kavrami” olarak niteleyen Malik’tir. Birlesmis Milletlerin insan onuru kavramiyla ilk ve resmen ilgilenmesinin kaynaginda ise, Guney Afrika temsilcisi Smuts vardir.  Birlesmis Milletler Andlasmasinin (1945) baslangic bolumunde insan onuru kavrami, resmi ceviride soyle gecer:
“... Insanin ana haklarina, sahsin haysiyet ve degerine, erkek ve kadinlar icin oldugu gibi buyuk ve kucuk milletler icin de hak esitligine olan imanimizi yeniden ilan etmege...”
Kucuradi, Insan ve Degerlerinde ve Etik’te, “..bir seyin degerinden anladigim, bir seyin onunla ayni turden olan seyler arasinda ozel yeri”dir, demektedir.  Cagin Olaylari Arasinda’da, “Insan Haklari Bildirisi‘nin 1. maddesinin birinci tumcesi ise “all human being are born free end egual in dignity and rights” der. Burada dile getirilen, insanlarin nede esit olduklaridir. Kisisel dignity bakimindan insan olma onuru bakimindan, insanin degeri bakimindan esittirler, deniyor.
Jack Donnelly, Teoride ve Uygulamada Evrensel Insan Haklari’nda  “Insan haklarina hayat icin degil, fakat onurlu bir hayat icin “ihtiyac” duyulur”, der. Uluslararasi Insan Haklari sozlesmelerinde belirtildigi gibi, insan haklari, “insan kisisinin ozundeki onur”dan kaynaklanir. Insan haklari ihlalleri, bir kimsenin insanligini inkar ederler; yoksa kisinin ihtiyaclarini tatmin etmesini her zaman engellemezler.
Hak
“Insan haklari, insana salt «insan» olma niteligi ile taninmistir. Insan olma disindaki, oteki gorunen ozellikler ayrimcilik nedeni olamaz. Insan Haklari Evrensel Bildirgesi’nin belirttigi gibi, insanlar, haklar ve onur yonunden esittir. Soy, renk, cinsiyet, dil, din koken vb. ozellikler, kuskusuz insanlarin ozellikleridir, ama insan olmadan sonra gelen, gelmesi gereken ozelliklerdir ve ayrimcilik nedeni olamaz, olmamalidir. Ancak insan, dusunce ve inanc gibi sonradan edinebilecegi, ogretim ve egitim yoluyla gelistirilebilen ozellikler de tasir.”
Varlik Olarak Haklar
Georg Jellinek insan haklari konusunda ilk siniflamayi yapmistir. Buna gore :
Olumsuz/negatif Statu Haklari: Kisilerin devletin/siyasal iktidarin karismamasi ve dokunmamasi gereken haklarini anlatmaktadir.Bunlara «koruyucu haklar» da denilir. Kisi guvenligi, dusunce ozgurlugu, ozel yasamin korunmasi gibi hak ve ozgurlukler bu kumede yer alir.
Olumlu/pozitif Statu Haklari: Kisilere devletten olumlu bir edimde/davranista bulunmasini isteme yetkisini veren haklardir. Bunlara «isteme haklari» denir. Sosyal haklar, calisma hakki, egitim hakki, sosyal guvenlik hakki, konut hakki bu kumede yer alan haklardir.
Aktif Statu Haklari: Kisilere kamusal yasama, kamu islerinin yonetimine aktif bicimde katilma, siyasal iktidarin kullanilmasinda soz sahibi olma, onu etkileme olanagi saglayan haklardir. «Katilma haklari» olarak adlandirilan bu kumede, secme ve secilme, siyasal parti kurma, orgutlenme ve toplanti haklari yer alir.
Evrimsel Olarak Haklar
Evrim yaklasimi cercevesinde insan haklari :
«Birinci Kusak Insan Haklari» olarak nitelenen «Kisisel ve Siyasal Haklar» temelinde aristokrasi-burjuvazi catismasi yatar. Buradaki ozgurluk, bireyi, yani burjuvayi devlete karsi koruyan, esitlik ise aristokrasinin ayricaliklarinin sonu anlamina gelmektedir. Negatif statu (Koruyucu) haklar temeldir. Devleti sinirlayan bu haklar, kisiye devletin, toplumun ve ucuncu kisilerin dokunamayacagi ozel, bagimsiz bir eylem alani saglar. Bu anlayis «bireyci» oldugu icin ayni donemde toplu (sosyal) haklar yasaklandi.
«Ikinci Kusak Insan Haklari»olarak nitelenen «Ekonomik, Sosyal ve Kulturel Haklar» gelmektedir. Temelinde sanayi devrimi ve emek-sermaye celiskisi yatiyordu. Esitlik ve ozgurluk herkese taninmisti ama, herkes ozgurluklerden yararlanamiyordu. Bu haklar ile toplumun zayif kesimleri, digerlerine karsi devletin korumasi altina aliniyordu. Bu haklar, ayni zamanda pozitif statu (isteme) haklarini olusturmaktadir. (Karismaci)
«Ucuncu Kusak Insan Haklari» teknolojik ve bilimsel ilerlemelerin yarattigi cesitli sorunlardan kaynaklanan, “dayanisma“, “yeni haklar“ ve “halklarin haklari“ni kapsamaktaydi.  Bu haklar, insancil bir toplum yasami dusuncesinin anlatimidir. Baris, cevre, gelisme, halklarin kendi durumlarini ozgurce belirleme hakki, insanligin ortak mal varligindan yararlanma haklari bu grupta sayilabilir. Bu haklarin gerceklesmesi icin salt devlet karismasi yeterli degildir, birey ve gruplarin da katilimi gereklidir. (Katilimci)
«Dorduncu Kusak Insan Haklari» bilimin kotuye kullanilmasi olasiligina karsi, insanin temel ozelligini olusturan, insani oteki canli varliklardan ayiran ilke oldugu ve insan haklarinin temelini olusturan bir olcut niteligi tasidigi belirtilen «insan onuru»nu korumasi gereken haklardir.  Insan kopyalamayi yasaklayan Avrupa Konseyi belgeleri, bu alandaki ilk orneklerdir. (Yasaklayici)
Bekir Caglar Yeni Temel Haklar konseptinden bahsederek 4 yeni boyuttan bahsediyor. Bu 4 farkli yaklasim:
Sezgisel Yaklasim; felsefi boyuta yakin farkli haklar arasinda bazilarini temel hak saymis,
Pozitivist Yaklasim; metin ve ictihatta olan ve oralarda temel denen haklar,
Sistematik ya da Dogmatik Yaklasim; hukukta kabul edilen, Anayasa da yer alanlar temel haklardir. Bu yaklasim bizdeki anlayisa yakindir. 1961 Anayasasi ile temel hak ve odevler olarak Anayasada yer almisti. Kisisel,sosyal ve siyasi haklar, 18. yy Alman hukukcusu siniflandirmasidir. Kisi ve siyasi haklar da temel haklardir.
Organik Yaklasim, Temel haklar pozitif hukukta egemenligi sinirlayan haklardir.
Egemenligin sinirlandirilmasi sadece ulusal degil Uluslararasi sinirlandirilmasi Anayasa, hukuk ve hukukun Anayasada milli ustu Anayasal oncelik tasiyan bir yaklasimdir. Anayasa disi ve ustunde baska kaynaklar insan haklari sozlesmeleri ve belgeleri olacaktir. Bu kisi onuruna, temel haklarin ana kalip olarak benimseyen yaklasimlarin 3 olcutu vardir.
Sadece yurutme ve yasamaya karsi degil Anayasa koyucuya karsi da korunmasi gereken, milli ustu Anayasa yaklasimi,
Sadece Anayasa ile degil milli ustu metinlerce de korunmus olmasi, Uluslararasi nitelik Ulus otesi nitelik tasiyanlar,
Sadece olagan yargiclar degil, Anayasa yargici ve Uluslararasi yargicin korudugu haklardir.
Bu ulusal duzeyde yapilan aciklamayi Ulusustu cercevede siralayan bir yaklasimdir. Anayasa koyucuya karsi da koruyorsa Uluslararasi pozitif hukuka girmis metinlerdir. Milli ustu, ulusustu oldugu belgelerdir. Yaptirim icin Ulusustu yargiya girmesi ve metinde olmasi gereken belgelerdir.

DEGERLENDIRME
Insan kelime anlami olarak toprak ve dusunce kavramlarindan turetilmis olmasina ragmen, birey olarak kendini surekli asama cabasi icinde bulunmaktadir. Bu asma cabasi her ne kadar icgudusel olarak baslamis olsa da artik, varolusu zorunlulugunun disinda da kendini gerceklestirmektedir. Bu onun ozgur olusundan ve ozgurlugu icin gereken secim sanslarini her gun yeniden ve giderek artan bicimde uretiminden gecmektedir. Kendi kurdugu siyasi ortamlari, yine kendi ozgur iradesi ile degistirmekte, donusturmekte, bir sonraki (olumlu ya da olumsuz) asamaya gecirebilme yetenegini (ozgurlugu) tasimaktadir. Bir kere ozgur olan insan bunun icin gerekli ortami bir kez olusturdu mu, karsisina cikan yeni kosullari (secenekleri) degerlendirerek, yeni yola girmektedir. Secimi sonunda ozgurlugunu, cikisa gelene kadar yitirmekte, ardindan gelen yeni ortamda tekrar secme sansina kavusmaktadir. Bugune kadar gerceklestirdigi secimler sonucu elde ettigi sureklilik arz eden kazanimlari hukuksal boyuta ulastirarak, «hak» kavramina kavusturmaktadir. «Hak»ki olan seyler yayginlasmakta, herkes icin olana donuserek, herkesi kapsar hale gelmektedir. Bu acidan insan haklari surekli gelisme ve donusme icindedir. Ancak bir kez kurallasan sey ayni zamanda onun secme ozgurlugunu de elinden almaktadir. Artik «hakki olan» ayni zamanda onu sinirlayan, hareket alanini da daraltmaktadir. Bu yonuyle «hak» olan, insanin ozgurlugunu de elinden almaktadir.
“Hak ve Ozgurluk kavrami yuzyillar boyunca insan dusuncesini kurcalayan buyuk meselelerden biri olmustur. Buna temas eden Montesquieu “hicbir kelime yoktur ki hurriyet kelimesi kadar kendisine degisik anlamlar verilmis ve dusunurlerce cesitli sekillerde yansimis olsun” demistir. Bu cesitliligin sebebi ozgurlugun cok yonlu bir kavram olmasidir. Kimi ozgurlugu bagimsizlik olarak, kimi esitlik, kimisi ozellik ve gizlilik olarak degerlendirmektedir. Degisik siyasal sistemler ve felsefi inanclar hurriyeti cok cesitli sekillerde tanimlamislardir. Bu konuda 1789 tarihli Insan ve Vatandas Haklari Bildirgesi: “hurriyet baskasina zarar vermeyen her seyi yapabilmesidir” derken, Montesquieu “Hurriyet kanunlarin izin verdigi seyleri yapabilmek” olarak tanimlamistir. J. Barthelemy ise ”Hurriyet tarif edilemeyip duyulan seydir.” diyerek tarif etmeye calismistir. Eski Yunun ve Roma’da ozgurlukten anlasilan, herkesin yasalara ve sadece yasalara uyma mecburiyetidir. Bu konuda Colliard “uygar toplumlarda kisilere, devletce duzenlenen ve korunan bazi haklar taninmistir; bunlar kamu ozgurlukleridir”. Acton ise ozgurlugu: “ herkesin kendisine duseni yapmasi ve bunu yaparken; iktidardan, cogunluktan ve torelerden cekinmemesidir.” demislerdir. Ozgurluk tanimi cok cesitli oldugu gibi hak kelimesi de tartismali olup birbiri yerine kullanilabilen kelimelerdir. Huseyin Nail Kubali‘ya gore: Hak ve Hurriyet tanimi cogu kez birbiri yerine kullanilabilen iki kelime olup bir hukuki gercegin iki yonunu teskil etmektedir. Hurriyet bir haktir ve hak hurriyetle gerceklesir. Bunlardan biri olmadan digeri olamaz, gerceklestirilecek bir hak yoksa, hurriyetin manasi olmadigi gibi , hurriyet yoksa haklarinda bir manasi yoktur. Bu konuda; hak dar kapsamli ve somutlasmis, hurriyet ise genis kapsamli ve soyut oldugunu belirten yazarlar oldugu gibi; hurriyet kullanilmasi icin baskalarinin bir sey yapmasina gerek olmayan pasif durmasinin yeterli oldugu, insanin kisisel davranisini bizzat sectigi kendi yapisini cizdigi yetki iken; haklarin cogu baskalarina ve topluma olumlu bir davranis kabul ettirme gucudur.”
Bu yonuyle haklar ve ozgurlukler elele giden, biri yol acan (ozgurluk), digeri kapatan (hak) iki es kavrami olusturmaktadir. Insanlik tarihi boyunca kendine yonelik algisini gelistirerek, kendine karsi sinirlarini belirlemeye calismis, bunun sonucu olarak, hak kavramini gelistirmistir. Hak, otoritenin denetimi altinda ve onun guvencesi ile kendine yer bulabilmektedir. Ancak nesnesini, digeri olusturmaktadir. Bu durumda, insanin insandan ozgur olmasi ile tam bagimsizligi olabilir. Ote yandan, doga icindeki insanin mutlak ozgurlugu, dolayisi ile haklarinin bulunmasi soz konusu olamaz.
Boylece “Dogal” ozgurlugunu kaybettikce, haklarina kavusabilmektedir. Oyle ki, hak talep ettikce otekinin yasamini sinirlamaya baslanmakta, bu ise isbirligi ve ortaklasmayi ortadan kaldirarak, bireyi yalnizlastirmaktadir. Artik toplumsal insandan bahsedememekteyiz. Tek tek bireyler olusmustur ve bunlarin haklarini talep edebilecekleri, devlet, isveren, ana-baba ve diger kurumsal yapilar soyutlanarak ortadan kaldirilmistir. Haklarimizin guvencesini kim saglayacaktir. Bu noktada ortaya cikan yalnizlik, kimsesizlik duygusunun dogurdugu korku, insani yeni guce tabii olmaya iterek, kendiliginden haklarindan vaz gectigi bir yazili olmayan bir sozlesmeye itmektedir. Bu yeni bir sozlesmedir. Ve artik toplumsal degil bireysel sozlesmedir. Bir ulusa, bir topluma, bir aileye ya da baskaca bir grup arasinda degildir.

ULUSLARARASI INSAN HAKLARININ GELISIMI

Uluslararasi Insan Haklarinin Gelismesi
Geleneksel Uluslararasi Hukuk Anlayisinin Degismesi
Ikinci Dunya Savasi oncesinde, uluslararasi hukuk, yalnizca “devletler arasindaki iliskileri” duzenliyor, “devlet-yurttas arasindaki iliskileri”n duzenlenmesini ise ulkelerin ic hukukuna birakiyordu. BM (Birlesmis Milletler) oncesi donemde, bireyler uluslararasi hukukun “ozne”si degil “konu”sudur. Bu anlayisa gore, uluslararasi hukukta hak ozneleri, yalnizca “devlet” idi.  Dolayisiyla da, devletin kendi uyruklarina kotu davranmasi ve haklarini cignemesi, bir “ic hukuk sorunu” olarak goruluyordu. Bireyler hak oznesi sayilmadigindan, haklarinin cignenmesi ya da cignendiginin ileri surulmesi durumunda uluslararasi kuruluslarin ya da baska bir devletin karismasi soz konusu degildi.
Bu anlayisa gore insan haklari, uluslararasi hukuk disinda bir kavram sayiliyordu. Insan haklari, egemen ulus-devlet ile bireyler arasindaki iliskileri ilgilendiren ve her devletin ic/ulusal yargi yetkisine giren konu olarak algilanmaktadir. Egemen devletin bir ic hukuk sorunudur. Bu nedenle, insan haklarina sayginin evrensel bir ilke olarak Milletler Cemiyeti (MC) Antlasmasi’nda ongorulmedigi BM oncesindeki denetim ve koruma sistemleri, kapsam yonunden sinirlidir, yani tum insanlari kapsamaz, hatta bu anlamda “ayrimci” olarak da nitelenebilir. Ancak, evrensellik tasimayan bu sistemler, Ikinci Dunya Savasi sonrasinda evrensel ve bolgesel duzeylerde olusturulan koruma mekanizmalari icin esin kaynagi olmus, model Islevi gorerek ve bir temel olusturmustur.
BM oncesi donemde uluslararasi hukuk, istisna olarak, “insancil mudahale”yi kabul ediyordu. Hugo Grotius ve baska yazarlarca gelistirilen “insancil mudahale ogretisi”ne gore; bir devletin kendi uyruklarina gosterdigi uluslararasi toplulugun bilincini inciten cok acimasiz ve yogun davranislari onlemek icin bir ya da bircok devletin guce basvurmasi mesrudur. Ancak insancil mudahale ogretisi, cok kez, gecmiste ve gunumuzde, gucsuz ulkeleri istila etmek icin bir bahane olarak da kullanilmistir.
Milletler Cemiyeti Antlasmasi’nda Insan Haklari
Diplomatik korumanin sinirlarini asan korumadan once dinsel azinliklar, ardindan da ulusal azinliklar yararlandi. Bu surec ilk kez, dinsel azinliklara yonelik din ozgurlugu ile ilgili kurallar iceren baris anlasmalarinin imzalanmasiyla basladi.
Milletler Cemiyeti Antlasmasi’nda, yalnizca vekalet (manda) altindaki topraklar ile isciler icin ongorulen iki uluslararasi koruma sistemi vardi. Ayrica, MC Antlasmasi’nda duzenlenmemis olmakla birlikte, azinliklara yonelik olarak MC’nin ortak guvencesine baglanan bir uluslararasi koruma mekanizmasi da islerlige gecirilmisti.  Ikinci Dunya Savasi sonrasi koruma sistemleri ile onemli benzerligi olan azinliklarin korunmasi sistemi, MC ile tarihe karisti.  Iki savas arasindaki koruma sistemine iliskin kural ve uygulamalar, “hak oznesi” sayilan bireylerin haklarinin guvenceye baglandigi 1945 sonrasi uluslararasi insan haklari koruma sisteminin “kavramsal ve kurumsal subasmanini” olusturdu.
Uluslararasi Korumanin Dayanaklari ve Koruma Sistemleri
Sozlesme disi sistemlere deginmeden once, uluslararasi ve bolgesel koruma sistemlerinin hukuksal dayanaklarini ve cesitlerini genel cizgileriyle ozetlemek yararli olacaktir.
Korumanin Hukuksal Dayanaklari
Genel olarak, devletlerin insan haklarina saygi gosterme yukumlulugunun iki dayanak ya da kaynagi vardir.
“Kurulus’a Uye devlet” olma durumunda; denetim, sozlesmelerin onaylanmasindan bagimsiz olarak yapilir. Devletin, ilgili uluslararasi orgutun kurulus belgesini (Anayasa, Antlasma ya da Statu’sunu) kabul ederek “Uye devlet”, yani orgut uyesi olmasi yeterlidir, onay kosulu aranmaz. Cunku insan haklarina saygi gosterme yukumlulugu, soz konusu kuruluslarin kurucu belgelerinde vardir ve uye devletleri baglar. Dayanagini uyelik iliskisinden aldigindan, bu sistemler “sozlesme-disi” olarak da nitelendirilebilir.
Sekil 1: Birlesmis Milletler Orgutu Temel Organlar ve Iliskileri

“Sozlesmeye Taraf devlet” olma durumunda ise; denetim, sozlesmenin onaylanmis olmasi kosuluna bagli olarak isler; devletin kurulus uyesi olmasi, o sozlesme nedeniyle kendiliginden bir hukuksal yukumluluk ustlenmesi sonucu dogurmaz. Bunun icin sozlesmeyi onaylamak gerekir. Ancak kimi sistemlerde, onaylanmayan sozlesmeler icin de belirlenecek araliklarla istenebilecek raporlar temeline dayali denetim yapilabilir. Ote yandan kimi zaman, yalnizca sozlesmenin onaylanmis olmasi yeterli degildir. Ayrica Taraf devletin, denetim organinin sozlesmenin cignenmesine iliskin yakinmalari inceleme yetkisini kabul ettigini de bildirmis olmasi gerekir. Dayanagini sozlesmenin onaylanmis ve ongorulen ozel denetim organinin yetkisinin taninmis olmasindan aldigindan, bu sistemler “sozlesme-ici” olarak nitelendirilebilir.
Sozlesme-disi BM koruma sistemlerinin hukuksal dayanagi, 26 Haziran 1945 tarihinde San Francisco’da kabul edilen BM Antlasmasi’dir.  Antlasma, insan haklari kavramini tanimlamamis ve icerigini gostermemis olsa da, uluslararasi isbirligini gerceklestirme yollarindan birinin; “irk, cinsiyet, dil ya da din ayrimi gozetmeksizin herkes icin, insan haklarina ve temel ozgurluklere saygiyi gelistirme ve yureklendirme” oldugunu belirtmektedir (m.1). Ote yandan BM Genel Kurulu’nun; irk, cinsiyet, dil ya da din ayrimi gozetmeksizin, herkesin insan haklarindan ve temel ozgurluklerden yararlanmasini kolaylastirmak icin “tavsiyeler”de bulunma yetkisi vardir (m.13). Bu gorevin yerine getirilmesinde de, Ekonomik ve Sosyal Konsey (ESK) ile oteki organlar Genel Kurul’a yardim eder.
Ote yandan, BM Antlasmasi’nin 55 ve 56. maddelerinde, BM Orgutu’ne ve uye devletlere dusen yukumlulukler belirtilir. Buna gore BM; irk, cinsiyet, dil ya da din ayrimi gozetmeksizin, herkes icin insan haklarina ve temel ozgurluklere evrensel ve eylemsel (fiili) saygiyi kolaylastirmakla yukumludur (m.55/c). Uye devletler de, 55. maddedeki bu amaclara ulasmak icin, birlikte ve ayri ayri olmak uzere, BM ile isbirligi yaparak hareket etmekle yukumludur (m.56).  Devletler, insan haklarina evrensel ve eylemsel saygiyi, bir yandan tek basina alacagi onlemlerle gerceklestirecektir. Ote yandan da, bu konuda BM’nin Genel Kurul, “Ekonomik ve Sosyal Konsey” ve “Insan Haklari Komisyonu” (IHK) gibi yetkili organlariyla isbirligi yapacaktir. Boylece her devlet, tum oteki devletlerce insan haklarina saygi gosterilmesini saglamakla sorumludur. Ayni zamanda, oteki devletlerin de insan haklarina saygi gostermesinden sorumludur.
Aktarilan maddelerde “koruma” yerine “kolaylastirma” terimi kullanilmis olsa da, soz konusu kurallar insan haklarinin “evrenselligi” ilkesinin benimsendigini, insan haklarina ve temel ozgurluklere sayginin ayni zamanda “eylemsel” ya da edimsel olmasi gerektigini acikca ortaya koymaktadir. Bunun anlami ise, Insan haklarinin, devletlerce alinacak “somut ve olumlu onlemler”le etkili bicimde yasama gecirilmesi, uygulamada gerceklestirilmesi ve kagit uzerinde kalmamasi gerektigidir.
Bu kurallariyla BM Antlasmasi, insan haklarini uluslararasilastirmis; bazi yetersizliklerine karsin, bireyi uluslararasi hukuk “konu”su olmanin otesinde, “ozne”, hak sahibi konumuna yukseltmistir. Birey, ayni zamanda, haklari cignendigi zaman uluslararasi koruma ve denetim mekanizmalarina basvurabilen, haklarinin korunmasini ve onlara saygi gosterilmesini isteyebilen bir kisi, yani “etkin bir hak oznesi”dir.  Bu anlayis, uluslararasi korumanin raporlar yanisira yakinmalara dayali olarak da gerceklestirilmesini amaclayan kimi BM sozlesmelerinde ongorulen “sozlesme-ici” denetim ve koruma sistemlerinde somutlastigi gibi, sozlesme-disi sistemlerle de yayginlasmistir.
Ilk kez, sendikal haklarla sinirli olmak uzere, UCO (Uluslararasi Calisma Orgutu-ILO) cercevesinde olusturulan sozlesme disi denetim sisteminin hukuksal dayanagi, UCO Anayasasi’nin Baslangic bolumundeki “sendika ozgurlugu ilkesi” ile 1944 tarihli Filadelfiya Bildirgesi’nin, “dusunce ve dernek (orgutlenme) ozgurlugunun, surekli bir ilerlemenin kacinilmaz kosulu” oldugunu belirten kuralidir. Sendika ozgurlugunun evrensel ilkelerinin korunmasini ve yasama gecirilmesini amaclayan yakinmalara dayali ozel denetim, devletlerin UCO Anayasasi’ni kabul ederek “UCO uyesi devlet” niteligi kazanmis olmalari nedeniyle, bu anayasal ilkeleri guvenceye alan 87 sayili Sendika Ozgurlugu ve Sendika Hakkinin Korunmasi Sozlesmesi ile 98 sayili Orgutlenme ve Toplu Pazarlik Hakki Sozlesmesi’ni onaylamayan devletler icin de isletilir.
Gerek BM Anayasasi’ndaki “insan haklarina saygi” ilkesinin, gerekse UCO Anayasasi’ndaki “sendika ozgurlugu” ilkesinin uye devletler icin hukuksal baglayicilik dogurmasi ve bu yukumlulugun sozlesme-disi denetim ve koruma sistemleriyle yaptirima baglanmis olmasi, ic hukuktaki yeri ve etkisi konusundaki ulusal -anayasal duzenlemeler ne olursa olsun ve bu konuda hangi sistem benimsenmis olursa olsun, insan haklariyla ilgili kurallarin Anayasa-ustu, yani “ulusal-ustu, oldugunu ortaya koymaktadir.
Koruma Sistemlerine Genel Bir Bakis
Birlesmis Milletler’in kurulmasini izleyen donemde kabul edilen insan haklariyla ilgili onemli uluslararasi ve bolgesel sozlesmeler, yalnizca haklari taniyan kurallar koymakla yetinmedi, devletlerin insan haklarina saygi gostermesini ve ustlendigi yukumlulukleri yerine getirmesini saglamak icin evrensel koruma ve denetim sistemlerini de ongordu. Bu durum, temelde BM Antlasmasi ve Evrensel Bildirge ile, insan haklarinin “uluslararasi hukuk” konusu olmasinin bir geregi ve sonucudur. Boylece, ulusal hukuk kurallari gibi, insan haklariyla ilgili uluslararasi kurallar da belli bir yaptirima baglandi. Devletlerin uygulamada ve hukuk duzeninde bu kurallara uymamasi, ulusal hukukunu bu dogrultuda degistirmemesi ya da aykiri duzenlemeler yapmasi, kisacasi uluslararasi hukukun tanidigi insan haklarini cignemesi durumunda, koruma ve denetim mekanizmalari harekete gecirilebilir.
Insan haklarinin uluslararasi duzeyde korunmasi ve denetimi, temelde iki sistem cercevesinde saglanmaktadir. Bu amacla olusturulan koruma ve denetim mekanizmalari iki yoldan isletilmektedir:
1)Taraf devletlerin sundugu duzenli raporlara dayali olarak isleyen sistemler: Duzenli raporlar temeline dayali olan koruma ve denetim, ilkece onaylanan sozlesmeler icin ongorulmustur ve herhangi bir yakinmaya bagli olmaksizin “kendiliginden” isler. Sozlesmeler, onaylayan Taraf devletlerden, yukumluluklerini yerine getirmek icin aldiklari ve alacaklari onlemleri iceren donemsel raporlar sunmasini ister. Komite ya da komisyonlarca gerceklestirilen denetim, temelde bir “uygunluk denetimi”dir.
2) Hakki cignenen bireyin ya da ayni sozlesmeye Taraf bir baska devletin yakinmalarina dayali olarak isletilen sistemler: Yakinmalara (sikayetlere) dayali koruma ve denetimde ise; yakinma, kimi zaman hakki cignenen birey ya da birey gruplarindan (magdur), kimi zaman da sendikal orgutler ile baska ilgili gonullu/hukumet disi kuruluslardan (HDK) kaynaklanabilir. Kisi ya da sivil toplum orgutlerine taninan yakinmalar yaninda, yakinmada bulunma yetkisini devletlere taniyan sistemler de olabilir.
Her iki kanaldan yapilan yakinmalarin incelenmesi, genellikle “kabul edilebilirlik” ve “oz” olmak uzere iki asamada gerceklestirilir. UCO ozel denetim mekanizmasi disinda, yakinmalarin kabul edilebilirligi yonunden aranan onemli kosullardan biri, ic basvuru yollarinin tuketilmis olmasidir.
Insan haklariyla ilgili uluslararasi kurallar uretme sureci, 1919 yilinda Uluslararasi Calisma Orgutu’nun kurulmasiyla basladi. Ancak bu surecin ozgun yani, sosyal iliskilerle ilgili uluslararasi kurallar uretmesi yanisira donemsel raporlar ve yakinmalar olmak uzere, iki temele dayanan bir uluslararasi koruma ve denetim, ilk kez UCO’nun kurucu belgesi olan Anayasasi ile getirilmis olmasidir.  UCO denetim sistemi, Orgut’un uclu yapisinin da katkisiyla, ozellikle Ikinci Dunya Savasi sonrasinda kurulan uluslararasi koruma ve denetim sistemlerinin de kaynagi oldu.
MC doneminde Azinliklarin Korunmasi ile Ilgili Sistem
Yakinma sisteminin ilk ornegi soz konusudur. Dayanaklari cesitli farkli belgelerle dayanismasi olan bir sistemdir. Dort degisik belgede, tanimi az olan birinci ve ikinci kusak haklar bu cercevede guvenceye alinmak istenmistir.
1. Baris Antlasmalari: Avusturya, Bulgaristan, Macaristan, Turkiye ile St Germain, Triano ve Lozan antlasmalari yapilmistir. Lozan’da dinsel azinliklarin korunmasina ozel 38. md Turkiye’de oturan herkes, ulusal topluluk olma, dil, soy ayrimi yapilmaksizin yasamlarini surdurebilir, kamu duzeni ihlal etmeden serbestce yerine getirebilir. Inanc, dil ve mezhepler ulusal savunma ve ic duzeni disinda seyahat ve goc etmede ozgurdur. Turklerin yararlandigi haklardan yararlanir, Musluman olan azinliklarin farkli ozelliklerini surdurebilir diyor.
2. Ozel Azinlik Anlasmalari: Savasi kazananlar ile dilsel, dinsel ve etnik azinliklar bulunanlarla ilgili anlasmalar. Polonya 28 Haziran 1919’daki, Cekoslovakya, Sirp, Hirvat, Slovenya ve Romanya ile imzalanan, diplomatik bes ozel anlasmada azinliklari koruyan kurallar var.
3. MC uye olma sirasinda Devletlerce Yapilan Aciklamalar; Arnavutluk, Letonya, Irak, Finlandiya gibi devletle ozel azinlik anlasmasi imzalamadan, kendi azinliklarinin haklarini koruma yukumlulugu oldugunu aciklamislardir.
4. Komsu Devletler Arasi Yapilan Anlasmalar; 1923’de Lozan’da Turk-Yunan sozlesmesi var. Turkiye’de Yunan Ortodoks olan Turk uyruklular ile Yunanistan’da yasayan Muslumanlarin zorunlu degisimine iliskin sozlesmeler.
Bu koruma azinliklar bireysel ve toplu nitelikli haklari icermektedir.
1. Uyruklarca haklarin korunmasi,
2. Toplanti-dernek,
3. Kisi,
4. Din ve Ibadet,
5. Medeni Haklarda esitlik,
6. Egitim ve Istihdamda esitlik,
7. Dilin ozgurce kullanimi,
8. Devletin egitim ve dine ayirdigi fonlardan pay alinmasi,
Koruma yontemi ve organi dilekce incelemesine dayalidir. Komite (azinliklar komitesi ya da 3’lu komite incelenmesi). BM sonrasina model oldugu icin yakinmalar incelenmesi acisindan YDD 2. asamada yapilir.
a- Once kabul edilirlik (KE) incelenmesi yapilir. Esasa girilmez.
KE icin 5 kosul vardir. BM’den sonra olan kosullardir.
1. Konusu azinliklarin korunmasi ile ilgili olacaktir.
2. Mahkemelerle devlet arasi siyasal iliskilerin kesilmesi amaciyla dilekce sunulmamasi, devlete yonelik talepte bulunulmamasi,
3. Dilekce anonim olmayacak, kimligi belirtilecek, adsiz olmayacak,
4. Dilekcelerin asiri sivri dille yazilmamis olmasi gerekir, ilgili hukumete yonelik olmamali ve hakkin kotuye kullanilmamasi anlamina geliyor,
5. Yakinmalarin bir dilekceye konu olmayan yeni bilgiler icermesi ya da olaylara yer vermesidir.
b- Ivedi olup-olmamasi,
c- Esas incelenmesi
d- Konseyin dikkatini cekip-cekmedigine gore inceler.
Konsey belgelerin aciklanmasina karar verebilir. Konsey baskani ve 2 uyeden olusan Azinliklar Komitesi kurulur. Konseye rapor gonderilmesi, yakinmayi yapan kimseye yanit olarak iletir. Azinliklar Konseyinin dikkatini cekerek, ilgili hukumete yonerge (direktif) gonderebilir. Konsey ve hukumet arasi gorus ayriligi varsa Uluslararasi Surekli Adalet Divanina basvurabilir ve alinan karar kesinlesir.
1938 yilina kadar Azinliklar Konseyi sistemdedir. 650 dilekce incelenmistir. Denetim sistemlerinin en onemli zaafi kullanilmamasidir. Ilgili hukumete direktif verilmesinden kacinilmistir. Yavas islemekte ve acik degildir. Islevsiz olmadigi, uygulama alani olarak sinirli olmasi kisi yonunden uygulama alani sinirli oldugundan onemli elestiriler almistir. Ulus devlet anlayisina dayanmaktadir. MC ile basvurma hakkinin taninmasi istenmis ve zorunlu nitelik tasimasi istenmistir. Ve bu nedenle denetim etkili olmamistir. MC konseyi siyasal olmasidir ve surekli uyelerin egemen olmasidir. Konsey siyasal oldugu icin ilgili hukumet ile uzlasmaci sekilde cozumlenmesi istiyor ve yonerge gondermekten kaciniyorlar. Bu Berlin Sozlesmesinden esinlenen sistem, BM ve YDD sistemlerine onculuk edecektir.
Turleri yonunden gruplandirilmasi gerekir ve bagimsiz koruma yontemi olusturulmasi ile birlikte 3’lu siniflama yapilabilir.
1-Rapora Dayali Denetim Sistemi (RDD): Buyuk olcude taraf devlet temeline dayalidir. Onaylama ile ilk yukumluluk rapor gonderme yukumlulugudur. Denetim gonderilen raporun incelenmesine dayanir. Sozlesme ici/Anayasa ici sistemlerde genellikle raporlari incelemeye ozel organlar uzmanlardan olusan komisyonlar seklinde 10-25 uyeli, bilesimi ile ilgili ozel kosullar vardir. Ancak RDD sistemi raporu yargisal nitelikte olamayacagindan ve buna bagli sonuclanmayan sistem oldugu gorulebilir. Gozlemlerin raporlandirilmasi ve ilgili hukumetlerde saptanan etkinlikler alinmasi ve alinani yeniden duzenlenmesi etkililigi ve yaptirim gucu konusu tartisilmalidir.
2-Yakinmalara Dayali Denetim Sistemi: Oncelikle bireylerden gelmektedir. Hak oznesi birey, sivil toplumlar orgutlu devletler arasi yakinmalar da soz konusu olabilir. Avrupa Insan Haklari  Sozlesmeleri’nde (IHAS) de vardir. YDD sistemde onaya bagli olan ve bagli olmayan sistemler vardir. IHAS onay kosullarina bagli calisan ornektir.
ILO’da sendika ozgurlugu, onaydan bagimsiz isleyis ornektir. Sozlesme disi BM sistemlerde uye devlet temeline dayali islemektedir. Konseyin birinci siradaki insan haklari sozlesmesi onaylanmasini ister. Ancak Anayasal bir durum soz konusudur. Bu nedenle sozlesme onay kosulu suruyor.
Sozlesme onayi gereklidir ancak yeterli degildir. Insan Haklari Avrupa Sozlesmesi (IHAS) 11 sayili protokol oncesi ilgili organlarin yetkisini bildirilerde ayrica aciklamak durumundaydi. Mahkeme yargi yetkisi ayrica onaylamak zorundaydi. 1 Kasim 1998’den once ve devlet icin isletilememekteydi. Onaylama yetkili organin yetkisinin de aciklanmasi gerekiyordu. BM sozlesmeleri YDD sistemlerde de vardir. YDD sistemde onay gerekmediginden yakinmayi onaylama ise rapora dayali sistem olacaktir. Yakinmaya dayali, sozlesme onayi, ilgili yetkili organin taninmasinda gerektirir.
Disindaki sistemler de vardir. YD Sistemler onculugunu de ILO yapmistir. Ancak 1919 Anayasa sistem onaya bagli sistemdir. Sozlesme ici/Anayasa ici sistemlerde uye devlet temeline dayali degildir. Yakinmada bulunma yetkisi taninan orgutler ve devletler vardir. Bireylerin hak oznesi olarak basvurma yetkisi taninmamistir. Orgutlere yakinma hakki taninmistir. Bireylerin basvurma hakki yoktur. Orgutu araciligi ile basvurabilir. En son duzenlemelerde Sosyal Sart cercevesinde yapilan duzenlemeler ile orgutlere toptan basvurma hakki taninmis, bireylere basvurma hakki halen taninmamistir.
3-Ziyaret Temeline Dayali Denetim (ZDD) Sistemi: Yakinmaya dayali denmemesi gerekir. Ziyarete basvurma temelinde ziyaret vardir. Ancak yakinilan ulkeye giderek yerinde incelenmesi demektir. Korunma bu yolla saglanmaktadir. Ziyareti bagimsiz yontem olarak kabul ederek duzenleyen Avrupa Konseyi Iskenceyi Onleme Avrupa Komitesi Sozlesmesi’dir. Bundan oncesindeki ziyaret destekleyici yontem olarak kullanilmistir. 10-15 gun oncesinde gidecegi ulkeye yazi gonderilmelidir. Yan yontemler de devletin onayina baglidir. Olmadan, olmak uzereyken, hakki cignemeden ve duyumlar uzerine gidebiliyor. Yan yontemlerde izne/onaya baglidir. Bagimsiz bir yontem olarak olusturulmustur. Yeni bir sistem olarak baslatilmistir. Bu yonde yeni yontemlerin gelistirilmesi icin uygulamada evrensellestirilmesi icin etkin olmasi gerekir. Belgeler uzerine dayali denetimlerde ivedi sonuc almak zordur. Ivedi cagri yapilabilir. ILO sistemi genel cerceve icinde bunlarin tumune yer vermektedir. Rapora, yakinmaya, taraf ve uye devlet temellerinde esin kaynagi olmustur. Insan haklari, sosyal haklar ikincil kusak kuruluslar temelinde koruma sistemleri boyutunda ILO ile gerceklesmistir.
BM koruma sistemleri, sozlesme ici sistemlerdir. BM’nin cok sayida sozlesmesi vardir. Tumunde her sozlesme kendine ozgu koruma sistemi olusturulmamistir. Kendine ozgu ve sinirlidir. Genel nitelikli olanlari vardir. Ikiz sozlesmeler (1966) dahildir. Sozlesme ici mekanizmalari olusturur. Sozlesme ici Mekanizmalar (SIM) belli nitelikteki ayrima karsi, Irk Ayrimciliginin Tum Bicimlerinin Kaldirilmasi Uluslararasi Sozlesmesi; sorunlar temelinde Iskencenin Onlenmesi Baska Zalimce ve Onur Kirici Cezalara Karsi Sozlesme de burada yer alir. Belli kisi kumelerine yonelik bazilarinda da SIM vardir. Bunun icinde 3 sozlesmeden bahsedilir. Birine ozel sorun cercevesinde degerlendirilir. Kadinlar Hakkinda Tum Ayrimcilik Bicimlerinin Kaldirilmasi Sozlesmesi; ayrimciligi sadece cinsiyet yonunden guvenceler getirdigi icin genel olarak nitelenen, Cocuk Haklari Sozlesmesi en iyilerden biridir. Son ornek de Tum Gocmen Isci ve Aile Uyelerinin Korunmasi Uluslararasi Sozlesmesi yer alir. 1994’e kadar bir Apartheida Karsi Sozlesme irk ayrimciligi ile ilgili Guney Afrika’daki sistemli ayrimciligi da SIM ile denetim olusturulmus idi. Boylece toplam 8 sozlesmeden olusmaktadir. Sozlesme icinde ayni zamanda harekete gececek ozel koruma mekanizmalari olusturulmustur. Bunlardan 6’si calisir. Bugun yururluge girmedigi icin koruma sistemleri islemeyen gocmen iscilerle ilgili sozlesmedir. 40 olayinda devlet onaylamasi gerekiyordu. Henuz 19 onayda bulunuyor, yururlukte degil. 6 sozlesmedeki SIM uzerinde durulacaktir.
Sozlesme-Disi BM Koruma Sistemleri: IHK Ozel Yontemleri
BM sisteminde, dayanagini sozlesmelerden alan ve sozlesmelerle olusturulan “sozlesme ici” koruma ve denetim sistemleri yani sira , sozlesmelerin onaylanmasindan bagimsiz olarak bireyler ve birey kumeleri ile ulusal ve uluslararasi gonullu orgutlerce isletilen “sozlesme-disi sistemler” de vardir. Bunlar, BM uyesi tum devletler icin gecerlidir, “Insan Haklari Komisyonu Ozel Yontemleri” olarak anilan bu yontemlerin islevi, belirli ulkelerdeki ya da topraklardaki insan haklarinin durumunu ya da dunya olcegindeki buyuk insan haklari ihlali olgularini incelemek ve raporla kamuya aciklamaktir.
Ozel Yontemlerin Dogusu
1947 yilinda, sadece Insan Haklari Evrensel Bildirgesi’ni hazirlamak icin kurulan Insan Haklari Komisyonu (IHK), bu calismasini tamamladiktan sonra, uluslararasi insan haklari hukukunun temel normlari olarak kabul edilen antlasmalarin hazirligi islevlerini de ustlenmistir.  IHK, 1960’li yillarin ikinci yarisinda, uluslararasi insan haklari ihlallerine karsisinda farkli bir uygulamaya giriserek, dunyadaki insan haklari ihlallerini yakindan izleme, kendisine ulasan sikayetleri inceleme ve bu ihlallere karsi daha etkili bir isleve sahip olma girisimi baslatarak asagidaki usulleri gelistirmistir.
1235 Usulu
BM’nin kurulmasinin ardindan, bireylerden ve hukumet disi orgutlerden cok yuksek sayida insan haklari ihlali savlari alan, ancak uzun sure yakinmalarin incelenmesi konusunda yetkili olmadigina karar veren Insan Haklari Komisyonu (IHK) 8 (XXIII) sayili ve 16 Mart 1967 tarihli karari ile Ekonomik ve Sosyal Konsey’den, acik ve sistemli insan haklari ihlalleri ortaya koyan durumlar konusunda arastirma ve inceleme yapmasina izin vermesini istemistir. ESK de, 1235 (XLII) sayili ve 6 Haziran 1967 tarihli karariyla bu istegi onaylamis ve boylece 1235 sayili kararin “ozel yontemler” denilen sistemi uygulamaya konulmustur. Komisyon’un ayni yil icinde aldigi bir kararla, her yil “tum ulkelerdeki irk ayrimciligi ve fark gozetme ve apartheid politikalari da dahil olmak uzere, insan haklari ve temel ozgurluklerin ihlali sorunu” uzerinde durmayi kabul etmisti.
Insan Haklari Komisyonu’nda yapilan tartismalar ve alinan kararlar; insan haklari ihlalleri ile ilgili savlari, hukumetlerce iletilen bilgileri titiz bicimde incelemekle, sonuclarini Komisyon’a ve Genel Kurul’a iletmekle ve uygun tavsiyelerde bulunmakla gorevli olan Ozel Raportor ya da Calisma Gruplari uyeleri olarak atanan bagimsiz uzmanlara cagrida bulunan bir sorusturma ve raporlar sistemine ulasmistir.
Bu yontemler, kendi calisma ilkelerini ve yontemini belirler ve incelenecek durumun ozelliklerine uyarlar. Ozel Raportorler, Temsilciler, Uzmanlar ya da Calisma Gruplari, bu ilke ve yontemleri kendi raporlarinda aciklamistir.  Bu usulde Komisyon’a taninan yetki bir sorusturma yetkisi degil, gercekligin saptanmasi anlamina gelmektedir.
1503 Usulu
Ekonomik ve Sosyal Konsey’in 27 mayis 1970 tarihinde kabul ettigi 1503 (XLVIII) sayili karara dayanir. Kararin ozgun adi “Insan haklari ve temel ozgurluklerin ihlallerine iliskin bildirimler ile ilgilenmeye dair usul”dur.
Bu kararla, Azinliklara Karsi Ayrimciligin Onlenmesi ve Azinliklarin Korunmasina Dair Alt Komisyon’a, kendi uyeleri arasindan tayin edecegi en cok bes kisiden olusacak bir calisma grubu olusturulmasi icin yetki taninmistir. Bu olusturulan calisma grubu ESK’in 728 sayili (XXVII) karari uyarinca, BM Genel Sekreteri’ne sunulan, ilgili hukumlerin cevaplarini da inceleyebilecektir.
Bu usule gore, sikayetler degisik kisilerce yapilabilir. Bireyler, birey gruplari veya sivil toplum orgutleri olabilir. Ancak usul yonunden onemli yani, bu basvurularin “kisisel” olarak kabul edilmemekte, kisilerin haklarinin ihlal edilmesi ve magduriyetlerinin giderilmesinden cok bolge ve ulkedeki ihlallerin durumu hakkinda karara varilmaya calisilmasidir. Calisma grubu, incelemesi ile yukaridaki ozellikleri saptarsa, Alt Komisyon’a sunulmasina oy coklugu ile karar verebilmekte, Alt Komisyon da ozel bir toplanti yaparak, Insan Haklari Komisyonu’na sunmaya karar verebilmektedir. IHK, ihlalin turune gore ya ihlalin giderilmesi icin gerekli tavsiyelerle birlikte dogrudan ESK’e sunulmasina karar vermekte, ya da IHK tarafindan olusturulacak bir ad hoc komite tarafindan yurutulecek sorusturma baslatilmaktadir. Bu yontemde incelenecek devletin kabul etmesi gerekecek, bu kapsamda karsilikli yapilacak bir anlasma ile sorusmanin kosullari saptanacaktir. Amaci dostane cozumlerin saglanabilmesidir. Turkiye de 1983-1986 yillari arasinda, 1503 usulune gore incelemeye alinmis olan devletlerdendir.
Ozel Usuller
Belli konularda ve farkli islevlere sahip calisma gruplari kurmak, ozel raportor, temsilci ya da uzman olarak adlandirilan kisiler belirlenerek, belli ulkelerde insan haklarinin durumuyla ilgili ulke raporlari ya da sadece belli insan haklari konulari konulariyla sinirli raporlar hazirlanmaktadir. Bu calismalar, 1993 yilinda, Viyana’da toplanan Dunya Insan Haklari Konferansi’nda kabul edilen “Viyana Bildirgesi ve Eylem Plani” metninde, ozel usullerin daha guclendirilmesi konusunda “gerekli insansal ve parasal kaynaklar saglanarak gorevlerini tum ulkelerde yerine getirmelerine olanak vermek amaciyla, (...) ozel yontemlerin olusturdugu sistemi korumak ve gelistirmek gerektigi” vurgulanmistir.
Acil Eylem
Bazi sikayetlerin konusu, gerceklesmesi cok yakin olan ve insan haklarinin agir bicimdeki ihlalleri ile ilgili olabilir. Bu nedenle, ilgili ozel raportor ya da calisma grubuna yapilacak sikayete konu olan durumun “acil” oldugunun belirtilmesi gerekir. “Acil Eylem” formulu sayesinde, ilgili kisi ya da birim harekete gecirilerek, haklarin guvenceye alinmasi icin, ilgili hukumet nezdinde dogrudan girisimlerde bulunabilmektedir. Bunun icin “Hot Line” denen 24 saat sureyle faks hatti acik turulmaktadir.
Ozel Yontemlerin Cesitleri
Son yirmi bes yil icinde, Insan Haklari Komisyonu ile Ekonomik ve Sosyal Konsey, her birinin kendine ozgu yanlari gozonunde tutulmak kosuluyla, “ulkesel” ve “konusal” olmak uzere ikiye ayrilabilen sozlesme-disi ozel ya da acik yontem ve mekanizmalari iki yoldan isletmistir. Birincisi, kisisel olarak inceleme yapan uzmanlardan olusan Calisma Gruplari; ikincisi de, Ozel Raportorler, Ozel Temsilciler ya da yine ozel olarak atanan Bagimsiz Uzmanlardir. Yalnizca belli bir ulkede ya da belli bir toprakta insan haklari konusunda egemen olan durumla sinirli olmak uzere atanan Calisma Grubu ya da Ozel Raportor uygulamasina, tarihsel olarak konusal yontemlerden daha once baslanmistir.
Belirli konular icin “Calisma Grubu”, “Ozel Raportor” ya da “Genel Sekreter Temsilcisi” atayarak olusturulan ve giderek cok genis bir sorunlar dizisini kapsayan “konusal” ozel yontemler, 1980 sonrasinda IHK ya da ESK kararlariyla ilk kez yetkilendirilmis ve daha sonra da gorev ve yetkileri uzatilmistir.  Genel Sekreter’in 1994 tarihli bir raporundaki konusal ozel yontemler sunlardir: Zorla ya da istekdisi kayiplar, yargisiz ya da keyfi infazlar, iskence ve baska zalimce, insanlikdisi ya da asagilayici, dinsel hosgorusuzluk/bagnazlik, halklarin kendi yazgilarini belirleme hakkina engel olmak icin parali askerler kullanma, cocuk ticareti ve fahiseligi, cocuklara yonelik sehvet uyandirici/porno, keyfi tutuklama, kendi ulkelerinde yerleri degistirilen kisiler, irkcilik, irk ayrimciligi ve Yahudi dusmanligi, dusunce ve anlatim ozgurlugu.
Calisma Gruplari ile Ozel Raportor ya da Ozel Temsilcilerin sorusturdugu belirli konular icin olusturulan ozel yontem sayisi, Insan Haklari Yuksek Komiseri’nin 1997 tarihli bir raporuna gore ise 18’dir. Bunlarin 13’u Insan Haklari Komisyonu’nca, 5’i Genel Sekreter’ce kurulmustur. Yukarida sayilan sorunlar disinda; yargic ve avukatlarin bagimsizligi, uygun bir konut hakki, neden ve sonuclari ile kadinlara karsi siddet, toplu/kitlesel goc ve kisilerin yerlerinin degistirilmesi, yerli halka yonelik ayrimcilik, zehirli maddelerin bosaltilmasi, ozellikle gelismekte olan ulkelerde cok buyuk sayida insanin yasamini tehlikeye sokan uyusturucularin etkileri sorunu gibi cok degisik baska sorunlar da, Komisyon’un son yillarda olusturdugu Calisma Gruplari ya da Ozel Raportorlerce sorusturulmaktadir.  Konusal yontemlerden kimilerinde Turkiye’deki ihlaller de incelenmistir.
Birlesmis Milletler’de Insan Haklari
Irk Ayrimciligi Sozlesmesi;
21.12.1965’de kabul edilmis, 4.01.1969’da yururluge girmistir. 13 Mayis 2002’de onaylayan BM uyesi ulke sayisi 189 devlettir. 162’si onaylanmis durumdadir. Turkiye ise imzalamis (13 Ocak 1972)  onaylamamistir. Bu sozlesmeler rapora yakinmalara dayali kurallari iceren birinci sozlesmedir. 1966 sozlesmeleri 1976’da yururluge girecektir. Bu sozlesme ise 1969 da yururluge girecektir.
Irk ayrimi tanimi: Yasal yonetsel onlemlerin alinmasi ile ilgili ayrintili sayilmaktadir. Hak ve ozgurluklerin yararlanmasinda irk temelinde ayrim olmamasi onerilir. Ilk 7 maddede bu konuda devletleri dusen yukumlulukle sayilir.
Siyasi, kulturel, ekonomik ve diger alanlarda esit kosullarda taninmis ve bunlarin kullanilmasinda irk, dil, soy her ayrim, dislama ve kanitlama Irk Ayrimciligi sayilir diyor. Sadece irk degil, renk, soy ulusal ve etnik temel dislama, kisitlama, yeglemeden soz ediyor. Irk ayrimciligi temelinde yer aliyor. Devlete dusen yukumluluk tum uygun yollarla irk ayrimciligini kaldirmayi ve tum irklar, ayrimciligi kaldirici politika duzeyinde hedefleyen bir politika izlenmesini ongoruyor. Bir kokenden kaynakli ustunlugu savunan her tur orgutlenmeyi onleme ve korumayi getiriyor. Birinci ve ikinci kusak haklari sayarak yararlanma konusunda irk temeline dayali ayrim gozetilmemesini istiyor. O hak kategorisi irk ayrimciligi konusunda ozel onemi oldugunu belirtmistir.
Gelisme hakkini duzenleyen bildirge var, sozlesme yok. Belgelerle duzenleme duzeyine gelmediklerini gostermektedir. Denetim sistemi ile ilgili olarak; 8. ve izleyen maddelerinde ozel denetim organi kurulmus ve kurallar vardir. Irk Ayriminin Kaldirilmasi Komitesi (IAKK-CERD) vardir.
Bireysel ve Siyasal Haklar Uluslararasi Sozlesmesi
Birinci kusak insan haklari yer aldigi, daha cok TD, koruyucu haklari guvenceye alir, devlete karsi geleneksel-klasik haklar icin ele aliniyor, negatif statu haklari diye de adlandiriliyor. Devletin karismamasini gerektiren haklari guvenceye alan en onemli genel belgelerden biridir. IHEB her iki kusaktaki sozlesme formatinda, hukuksal formatta duzenleyen ve birinci haklari degerlendirir. Ikinci olan ekonomik sosyal haklar sozlesmesi guvence sistemi olarak iki ayri belgede duzenlenmistir. Kabul edildigi tarihte degil, daha sonra olusturulmustur. Bu sozlesmeyi Turkiye 15 Agustos 2000 de imzaladi. Ancak onaylanmadi. Sozlesme 12.12.1966’da onaylandi, 23. Mart 1976 da yururluge girdi.
13. Mayis 2002 de 148 devlet onayladi. Turkiye her ikisini de ayni tarihte onayladi. Otekini de 145 devlet onaylamistir. Ek secmeli protokol cikarildi. Biri denetim sistemini duzenleyen Insan Haklari Komitesi, denetim “secmeli protokol” yontemi olarak da aniliyor, bireysel yakinmalara dayali denetimi vardir. Secmeli protokol, YDD duzenler, buna TD sayisi 103 dur. Protokol onaylanmasi bireysel YDD kabulu demektir. 103 onay komitenin bu yakinmalara dayali tanimasi anlamina gelmiyor. Onaylayan ayri komitenin bireysel yakinma kabul etmesi ayri bir kavramdir. 1998 de 45 iken (2000 de 46), 2002 de daha da artmistir. Protokolu onaylayan devlet sayisina erismemistir.
Tum halklarin kendi yazgilarini belirleme hakki, buna dayali siyasal statulerini saglama ve ozgurce belirlemelerini saglama hakki vardir. Ancak bu cekinceye aciktir. Tum kisilerin tum haklarda esit yardimlarin yasama, iskence yasagi, kolelik yasagi, kisi yasam ve guvenligi hakki, seyahat hakki, ulkeyi terk, ozel yasam, ailenin korunmasi ve dusuncedir. Inanc, destek, toplanti, sendika, aile ve cocuk korunmasi, kamusal islere katilma hakki vardir. Duzenli genis ve esit oya dayali, secmenlerin gizli oy ile secme secilme, hukuk onunde esitlik haklari vardir. Sendika hakkina orgutlenme hakkina 1. kusak uzantisi olarak bakar. Calisan degil herkese yayilmistir.
Kadinlara Karsi Tum Ayrimcilik Bicimlerinin Kaldirilmasi Sozlesmesi
Ayrimcilik sorununu ele alan 18 Aralik 1979da kabul edilmis, 3 Eylul 1981de yururluge girmistir. Turkiye 28 Haziran 1985’de onaylamistir. Onaylayan devlet sayisi (13 05 2002 itibariyla) 168’dir.
Once ayrimcilik tanimi veriliyor. Erkek ve kadinin esitligi temeline dayanan evlilik durumu ne olursa olsun, kadinlara her alanda insan haklari ve temel ozgurluklerden yararlanmasina ya da bunlari tehlikeye sokan ya da amaci tasiyan cinsiyete dayali dislama, ayrim ya da kisitlamalarin ortadan kaldirilmasi amaciyla, daha somut olarak devletlere duzen yukumluluklerini sayiyor. Bu yukumlulukler genel politikada somut onlemlere degin kapsamli yukumluluktur. Yapilan kinamalari uygun araclarla kaldirmalari konusunda politika uygulamalarini, gerek 1. kusak, gerekse 2. kusak haklarla ayrimcilik kapsamindaki duzenlemeleri duzenleyen yukumlulukler siralaniyor. Siyasal, egitim, istihdam bagli ekonomik ve sosyal yasamin oteki alanlarda uygun onlemler alma yukumlulukleri benzer konularda sayilmistir. Islerlik kazandirmak amaciyla sozlesme kabul edildigi tarihte sadece raporlara dayali denetim kurmustur. Yakinmaya dayali denetimi, 10 Aralik 1999’daki Secmeli Protokol ile (BM Genel Kurulu-51. Yildonumu) YDD denetim yolu da eklenmistir. 22 Aralik 2000’de yururluge girmistir. Bu protokolu (13.05.2002) onaylayan devlet sayisi 32’dir. 41 devlet de imzalamistir. Turkiye 8.09.2000’de imzalanmis ancak onaylanmamistir. Turkiye icin sadece RDD gecerlidir. KKAK Komitesinin gunumuzde 23 uyesi vardir.
Cocuk Haklari Komitesi
20.11.1989’da BM Genel Kurulu’nda oybirligi ile kabul edilmis imzaya acildiginda 61 ulkenin imzaladigi ve kisa surede gerekli 20 onay ile yururluge girmistir (13.05.2002). 191 devlet onaylamistir. Bizde 23.12.1994’de Bak Kurulu ortak kararnamesi ile onaylandi, ic hukukta etkisini dogurdugu tarih Uluslararasi hukuk acisindan onayin tescil edilmesi 4.04.1995’den itibaren Uluslararasi hukuk acisindan yukumlenmis oldu.
Genel insan haklari ile belgelerinde de cocuklar acisindan kurallar vardir. Tum haklari icerir 1954’de Cocuk haklari Bildirgesi (Cenevre Bildirgesi), ardindan 1959’da ilk kez BM Cocuk Haklari Bildirgesi ile ilk Uluslararasi belgeyi kabul etmistir. Bu bildirge cok ayrintili degildir. Ozel davranis gorme ve BM disi IHEB’de cocuklarin sosyal haklardan yararlanmasi, analik ve cocugun koruma vardir.
CHS ozelligi cok ayrintilidir. 54 maddeden olusmaktadir. Aslinda kendisinden onceki belgelerdeki hak ve ozgurlukleri cocuklar acisindan guvence altina almaya calisir. Ilk kez cocuk haklari konusunda Uluslararasi denetim getirmistir. Cocuk yas siniri 18 yas olarak belirlenmektedir. “18 yasindan kucuk her insan bu sozlesme baglaminda cocuktur”. Bu sozlesmenin temel dusunce “cesitli kurulun kararinda cocugun ustun yararini one cikartilmis olmasidir” (m.3).
Cocugun yarari, cocugun ustun yarari olarak ele alinmalidir. Bu ayrintili sozlesmedeki haklarin asgari nitelik tasidigi soyleniyor (m.54). Ilgili taraf devletlerin daha ileri nitelikli kurallara karsi degildir. Kisi haklarinda baslayip, siyasal disi sosyal haklari kapsayan guvenceler ayrintili olarak sayilmaktadir. Kimlik, anlatim, dusunce vicdan ozgurlugu gibi... Her turlu siddete, saldiri, terk, ihmale ya da somuruye karsi korunmak, evlat edinme konusunda da cocugun ustun cikari olarak, siginmaci cocuk ozurlu cocuk, saglik tibbi bakim, sosyal guvenlik, yeterli yasam ve egitim, yerli halk, etnik, dilsel-dinsel, kendi kulturu, kendi dilini kullanma haklarini icerir. Turkiye 3. maddesine cekince koymustur.
Yururluge girmesinden sonra 2 ana konudaki kurallari yeterli koruma saglamadigi icin Secmeli Protokol (SP) ile guvencelerin genisletilmesi ongorulmustur. Iki SP 25.05.2000’de kabul edilmistir.
1- Cocuk ticareti, fahiseligi ve karistigi porno yayinlarla ilgilidir. 1994’deki calisma grubu sonucuna gore yururluge girmistir. Bu konuda sozlesmede maddeler vardir.
2- Cocuklarin silahli catismalara katilmasi olusumudur. Ic savaslar ve Uluslararasi savaslarda karistirilmamasi konusundaki uygulama yayginligidir, kaynakli kaygilardan kaynaklaniyor. Bu SP de kabul edildi.
Cocuk Haklar Komitesi - Raporlara dayali ve onaylayan devletler acisindan izleyecektir. Turkiye sadece sozlesmeye dayali RDD’e tabidir. SP’ler icin RDD bulunmaktadir. YDD yolu acilmamistir. Bu sozlesmede kendi icerigi ve Cocuk Haklari Komitesi ongorulmesi gerceklestirildikleri gelismeleri siralayan bir denetim organidir. 18 uyesi vardir.
Iskencenin Onlenmesi Sozlesmesi
Iskence sozlesmesi, BM’in 10.12.1984 tarihinde kabul edilerek, 29.06.1987’de yururluge girer soyler. Iskenceye ya da baska zalimce uygulamiyorsa karsi sozlesme -kucultucu, asagilayici, onur kirici- yururluge girme gunu BM ve sozlesme ile ilgili Uluslararasi gonullu kuruluslarla ilgili basvurulari kabul edildi. Herhangi bir maddesinden yolu cikilarak her yil bir madde ele alinmaktadir.
Aykiriliklarin surdugu konularda kampanya surdururler, 13.05.2002 128 ulke onaylamistir, YDD, RDD ve Bireysel ve Devletin 21. ve 22. md yol acilmis durumda, islemesi icin iskenceye karsi komitenin yetkisinin bulundugu bildirilmelidir. 13.05.2002 itibariyla yetki bildirimi yapan devlet sayilari; 48 bireysel yakinma icin yetki bildiren, devletten devlete 45 devlet (Japonya, ABD, Birlesik Krallik, Kuzey Irlanda) 22. md ayrim yapilmis, Turkiye sozlesmenin 10.08.1988’de onaylamis ve her iki yetkiyi tanimistir. Komite sorusturma yapma yetkisini de tanimis oldu.
Iskence, ozellikle bir kisi ya da ucuncu kisilerden bilgi ya da itiraf elde etmek, bir baskasinin eylemi nedeniyle cezalandirilmak, onu ya da ucuncu kisi icin yildirmak icin cok siddetli maddi ya da manevi aci ve istirap veren eylemlerdir. Belli amaca yonelik yapilmasi gerekir, bilgi alma ve itiraf amaci tasimasi gerekir, suctan oturu cezalardir, yildirmak ya da baski yaratmak amacini guder. Bu aci ve istirap kamu yonetim gorevlisi, resmen kiskirtmasi ya da oluru ile yapilmasi da iskence tanimina girer.
TD getirdigi yukumlulukleri saymaktadir. 2.m iskence yasaginin kesinlik ve mutlakligini ongorur. En kucuk istisnasi olmayan kurallarin yetkisi altindaki tum ulkelerde yasal onlemler almasi hic bir olaganustu hal durumunun soz konusu durumunda iskenceyi hakli cikarmak icin ileri surulememesi, iskenceye karsi savunmak o kisinin savunulmamasi demek degildir.
Turkiye dunyanin gundeminde, yaygin ve sistematik oldugu yonunde ortak goruse erismislerdir. Bu tarihlerde BM tarafindan sozlesme disi cercevesinde incelenmesi gundeme geldigi icin ulkesel yontem baglaminda kurtulma geregi ile onaylanmistir. Kendine ozgu kurallarindan biri taraf devletlere insan haklari egitimi resmi ve sivil kamu gorevlileri, asker, saglik ve kamu gorevlilerine sozlesmenin ogretilmesi (10.m) yukumlu tutmustur.
Iskence yasaginin yayinlanan kural ya da yonergelere konulmasini istemistir. Sozlesme onaylamasi yillarinda jandarma ve emniyette etkinlikle artmistir. AK ulkeleri ile iskenceye iliskin makul kanitlar varsa sorusturma, yetkili makamlara basvurma ve yansiz incelenmesine, yakinmaci ve taniklarin korunmasini saglayacak onlemler alinmasini (tazminat hakki) savci ve adalet bakanligi bir yakinma geldiginde sorusturma baslatilmasi gerekmektedir.
Denetim RDD ve YDD olarak isliyor. Denetim organi iskenceye karsi komite (CAT) 10 uzmandan olusur. 4 yil, farkli bolgelerden ve taraf devletlerce seciliyor. Yilda 2 kez (Mayis Kasim) toplanti ve yilda 15-17 devlet raporu inceleyebiliyor. Kendi ic yonetmeligini yapiyor. Yeter sayisi 6, cogunluk oyu ile karar aliyor.
Getirilen sistem iskenceyi onlemeye yonelik ziyaret sistemidir. Ziyarete dayali bir denetim getiriliyor. Iskence gerceklesmesinin beklemeksizin duyumlar alinimi usulune gore bir ziyaret ile ilgili denetim yolu acilmis oluyor. 87-88 Avrupa Komitesi Iskenceyi Onleme Sozlesmesi’nde de vardir. Ornek sozlesme olarak koruma ve engelleyici bagimsiz denetim yolu olarak getirilmistir. Bir alt komite kurulmasini ongoruyor. Ozgurlugunden yoksun kisilerin bulundugu yerleri ziyaret yetkisi bulunan duzenli ziyaretler sistemine dayali koruma getiriyor. Gecmise degil gelecege yoneliktir. Kaynagini, BM Anayasasindan aliyor, gizlilik, yansizlik, nesnellik, evrensellik, non-selektivite ilkelerine dayali oldugu belirtiliyor.
1- Ziyaret izni vermek zorundasiniz, olura bagli degildir. Alt komite 10 uye ile calisma ongoruluyor. Sorunlarla ilgili olarak kisa izleme ziyareti gerceklestirebilecektir. Avrupa Komisyonun da ad hoc ziyaret yetkisi vardir. Ortam ve kosullar gerektirdiginde kullanilabilir. Ulusal guvenlik, kamu guvenligi ve dogal afetler durumunda, devlet itiraz edebilir ve gecici olarak erteleyebilir. Fakultatif komitenin bu yakinmalari inceleme yetkilerinin tanimi yonunde istege baglidir. Iskencede mutlak ise herhangi bir cekince de getirilemez.
Ekonomik Sosyal ve Kulturel Haklar Sozlesmesi
16.12.1966 imzalanarak, 3.01.1976 yururluge giren, 145 devletin onayladigi sozlesmeyi Turkiye 15.08.2000’de imzaladi, ancak onaylamadi. Bu IHEB’deki 2 kusak haklari guvenceye baglayan sozlesme ile halklarin yazgisinda, kadin-erkek esit yararlanma, calisma, calisma kosullari, sendika ve grev hakki (greve yer veren 2. belgedir, 1. cisi Avrupa Sosyal Sarti dir). Sosyal grevler, aile arasinda cocuk, yeterli yasam duzeyi, en iyi saglik, egitim, kulturel, yerlesme ve katilma haklari sayilmaktadir.
Rapora dayali denetim icin ozel duzenleme yapilmamistir. Orjinal metinde yoktur. ESK karari ile kurulmustur. Oncesinde BM Genel Sekreterinin ESK iletilmesi ongoruluyordu. ESK 1976’daki kararinda taraf devletlerden rapor sunmasi istiyor ve kendi icinden bir calisma grubu araciligi ile yapilmasini sagliyordu.
1982’ye kadar ESK kendi uyeleri yerine hukumet uzmanlarindan olusan bir organa donusturuyor. Hukumetlerin onerdigi bir organ olarak calismaya basliyor. 1985 yilinda da bu 15 uyeli calisma grubu ESK haklar komitesine donusturuluyor. Uyeler hukumet adina calisan degil bagimsiz 18 uyeden olusmasina karar veriyor.
Izleyen yillarda TD lerce rapor hazirla teknik yardim TD yukumluluk niteligi, yeterli konut, gucsuzluk ve makul olan kaniti, yaslilarin ESK haklari, saglik haklari, yeterli beslenme hakkini aliyor ve egitim haklari ele aliniyor. Buna iliskin SP hazirlama calismasi 1990 da basliyor. Tasari dusuncesi belirtilmis 1991 de gorusu yinelemis, 1996 da tasari ile sonuclanarak, 17.m lik SP vardir. Burada yalnizca bireysel yakinmalara dayali denetim ongorulmektedir. Devletten devlete yakinmalar yoktur. KE kosullari diger sistemlerdekilere benzemektedir. Komite bu yakinmalari inceleme yonunde ziyaret yetkisi hukumet oluruna baglidir.
Uluslararasi Orgutlerde Insan Haklari
Birlesmis Milletler orgutune danismanlik yapan bazi Uluslararasi orgutlerin de insan haklari konusunda hazirladigi sozlesmeler ve uygulamalar mevcuttur.
Uluslararasi Calisma Orgutu (UCO)
UCO, insan haklari konusundaki bakisini kural uretimi ve uyulmasi koruma ve denetim mekanizmasi olusturulmasi acisindan oncu rolu oynamistir. Sosyal haklar konusunda, geleneksel hukuk anlayisinin surdugu sirada, sosyal haklarda uluslararasilastirilmasi ile koruma ve denetim boyutu da eklenmistir. Bunu da Anayasasindaki kararlar ile yapmistir. Bu nedenle Anayasal denetim saglanmistir. BM sozlesmede icerdigi hak ve ozgurlukleri kendi alani ile ilgili duzenleme yapmadigi biliniyor. UCO ise tum sozlesmeler icin gecerlidir.
MC doneminin kurbanlari da dinsel, azinliklar, savas kurbanlari gibi iscilerde korunmaya baslanir ve BM ile genel bir model olusturulur. Sadece TD temelinde degil II. Dunya Savasi sonrasi uye devlet temelinde UCO rolu olmustur. TD ve uye devlet rapor ve yakinmalara dayali koruma sistemlerine esin kaynagi olmustur.
UCO: Rapora ve yakinmalara dayali sistemler, genel denetim de ikinci ana kume icindedir. Yakinmalari dayali birincisi onaya bagli iktidari onaydir, bagimsiz sistemlerdir. RDD: Onaya bagli ve temel haklar ve ilkeler bildirgesi yillik islemler olarak gruplandirilabilir. Genel Denetim, Anayasada duzenlenmistir. Ozel denetim bir aciklik yoktur, ancak buda Anayasaldir. Genel Denetim Mekanizmasi: RDD- Her Uluslararasi ve bolgesel sozlesmede cogunlugu uye devlet taraf olmasi ile ilk onemli yukumluluk ilgili raporu gondermeleridir. Birinci rapor onemlidir. Yasal ve uygulama ile nasil gerceklestirilecegi ve sorunlarla ilgili tasarilar ayrintili hazirlanmasina en alt duzeydeki, yasal ve yargisal, sosyal ortaklarla kendi hukuk sistemi ve yaklasim dogrultusunda hazirlanmasina gerekir. Onay tescilinden itibaren bir yil icinde gonderilmesi gerekir. Onaylanmasi gerekmez.
Onayin ic ve Uluslararasi hukuk acisindan dogurdugu sonuclar, parlamento uygun bulmus ise yururluge girer. Uluslararasi hukuk acisindan yukumluluk dogmasi icin onayin tescil edilmesi gerekir. Ic hukukta aykiriliklar varsa, bir yil icinde duzeltmeler yapilabilir. Onaylanmis sozlesmeler icin her yil rapor gonderilmesi gerekir uye devlet, sozlesme ve onay sayisi artisi nedeniyle sonraki donemsel yillarda II. Dunya Savasindan sonra esnetilerek, uzatilmistir.
Temel insan haklari ve oncelikli sozlesmeler icin (2.kez) 2 yilda bir, disindakiler icin bes yilda bir rapor gonderilmesi gerekir. Bunun disinda uye devletlerden rapor isteyebilirler. Degerlendirme yetkisi komite ve komisyonlara taninmistir. Raporlara dayali formata uygun hazirlanmasi gerekir. UCO iki savas arasinda sadece onaya bagli RDD ongormustur. II. Dunya Savasi sonrasi kurallarin evrenselligini saglamak icin onaylanmayan sozlesmeler ile tavsiyeler icinde rapor hazirlanmasi getirilmistir. Gonderme araliklarina yonetim konseyi belirleyecektir. Bunu UCO yapmaktadir. Buna da “etkililik denetimi” diyenler vardir.
UNESCO
BM icinde 1945’de kuruldu. Sozlesme onaylanmasinin iki ornegi Sozlesme ve Tavsiye nitelikli belge var.
Ogretim Alaninda Ayrimciliga Karsi Savasim Sozlesmesi (OAAKS) var. 1962 de yururluge girmis, cekinceye kapalidir. Ic denetim sistemi vardir.
Ogretmenlerin Statusu Tavsiyesi (OST) ise ILO/UNESCO’nun  Ekim 1966 da kabul ettikleri ortak belgedir. Onaya bagli degil ancak rapora dayali denetimi var. ILO/UNESCO ortak uyelere UNESCO Anayasasini kabul ederek uygulamaya sokulur. Sozlesme disi sistem var.
OAAKS Sozlesmesi: Ozel yonteme dayali kabul edilmis sozlesme ulusal azinlik uyelere okul yonetim ve politikasina gore kendi dil kullanimi ve ogretimi de egitim etkinlikleri yerine getirme hakki (cekince konulamaz), bu hakkin ulusal egemenligin tehlikeye dusurecek sekilde kullanilmamasini da getirmektedir.
Bu donemsel raporlara dayali denetim/sozlesme ici olarak taraf devletlerin UNESCO organlar genel konferansa donemsel rapor sunma yukumlulugu vardir. Bu donemsel raporlari incelemek uzere sozlesme ve tavsiyeler komitesi kurulmustur. UNESCO genel konferansi protokol ile uzlastirma ve Yonetim Komitesi olusturulmustur (1962’de). 1968 de yururluge girmistir. Devletten devlete yakinmalari inceleme yetkisine dayanir.
Sozlesme Disi Koruma; UNESCO Anayasasinda insan haklarina saygi gosterilmesi vardir. BM de “Irk, cinsiyet, dil vb gozetilmeden insan haklarina saygi icin egitim, kultur bakanlari yoluyla isbirligi yogunlastirmak” amacini tasimaktadir.
Yurutme Komitesi 1978 de UNESCO’ya iletilen yakinmalari incelemek uzere gizli yontem olusturdugu, yetkili oldugu alanlarda insan haklari yakinmalarini komite tarafindan incelenen, Sozlesme ve Tavsiyeler Komitesi UNESCO kapsami alanindaki konularda insan haklarina saygi ilkesi, sadece TD degil, tum devletler icin istiyor.
Bazi gruplar ve HDO, magdurlar ya da zarar gormeyen aydinlar denilen egitim ve ogretim ile ilgili ogretim arastirici yazin-gazeteci vb basvurabilmektedir. Yetki alanindaki ihlal edildigi soylenebilecek olan insan haklari IHEB ile 1966 sozlesmelerinde yer alan haklardir. Tumu degil UNESCO ya girdigi dusunulen haklardir.
-Bilimsel ilerlemelerden yararlanma,
-Kulturel yasama katilma,
-Dusunce, anlatim ozgurlugu,
Dusunce, inanc ve din ozgurlugunu de icerebilir.Sinirsizca bilgi alma ve yayma haklarini icerebilir. Dusunce, bilme maddi ve manevi haklari iceren haklar, etkinlikler icin toplanti ve dernek hakkini da icerir.
Organ Sozlesme ve Tavsiyeler Komitesi, Yurutme Konseyi toplantilarindan hemen oncesinde, gizli oturumda inceliyor. Oze gecildiginde; hukumet temsilcisi cagriliyor, komiteyi yanitlamasi isteniyor. Komite gizli oturumlarda inceliyor. Bu inceleme Yurutme Konseyine gizli rapor ile sonuclaniyor. Raporda inceleme sonucu uygun bilgilere ve komite tavsiyelerine yer veriyor. Yurutme Konseyi gizli oturumda inceliyor ve onlemleri ic yonergesine uygun olarak belirtiyor (Sozlesme Disi). Bu konuda ele alindigi gorulmuyor.
Tavsiye (1966 Tavsiyesi) Ogretmenlerin Statusu Tavsiyesi, ILO/UNESCO ortak hazirligi belgesi diye dusunuldugunde ILO baglaminda olan belge ve UNESCO belgesi olmasi, ayrintili duzenleme yapan belgedir. Ogretmen Dunya Anayasasi denilebilir.
Tavsiyenin yerine getirildigini inceliyor. Hukumet Raporlari da inceleyerek islev yapiyor. Egitim alaninda ulusal ve Uluslararasi raporlar ve gorusleri de incelemeye aliyor. Ilkelere iliskin gozlemlerini iletiyor. Bu denetim yapilmasi icin yetersiz olabilir. Komite sonu hazirlamis ve yanitsiz temelinde denetim yapma yolu denenmistir. Ilgili gonullu orgutler de belgeyi yeterince onemsememislerdir. Rauf Inan da 1960’li yillarin sonunda duyurmus ancak sonra unutulmustur.
Bolgesel Orgutlerde Insan Haklari
Avrupa Sosyal Sarti
18.10.1961 Torino’da kabul edilip, 26.02.1965’de yururluge girmis, 24.11.1989’da Turkiye onaylamis, 3.04.2002’de yururluge girmistir. Ekonomik, Sosyal Haklarla (ESH) sinirlidir. ESH icinden secim yapmasi tanima ve katilimi artirmistir. Uc bolumdur. Sarti, ESH bildirgesi ile gerceklestirmek zorunludur. ESH calisma guvencesi, calisma kosullari, saglikli, adil ucret, toplu pazarlik, cocuk, analik ve sagligin korunmasi, sosyal guvenlik, ozgurluklere katilma, aile korunmasi, gocmen isci korunmasi, yaslilarin korunmasi, issizlik ve himaye konularini icerir. Olaganustu kosullarda kisitlanabilir (Kamu ahlaki). Onlemlere iliskin Avrupa Konseyi (AK) 2 yilda bir periyodik raporlar verilmesi gerekir. Dort asamada denetim vardir.
Devletlerin uygulamalari konusunda yorumlar yapmistir. Yasa ve uygulamalar degerlendirilerek, diger gorevi kollektif sikayetleri ile ek protokol onayini gerektirir. Sosyal Sart, bolgesel insan haklari sozlesmesidir. Insan Haklari Avrupa Sozlesmesi’ni (IHAS) tamamliyor ve sosyal haklar (2. kusak) haklari icermektedir. 1996’daki gozden gecirmesinde: Sozlesmeden 27 yil sonra 5.05.1988’de
1- Cinsiyete dayali,
2- Bilgi alma,
3- Calisma ve is kurullari
4- Yasli Kisilere Sosyal Korunma konularinda duzenlemeler yapmistir.
Denetim disi maddi icerigin gozden gecirilmesi ile 2.04.1996 imzalanarak, 3.05.1996’da onaylanmis, 1.07.1999’da yururluge giren ASS ve 1998 ek protokol tek metinde toplandi. Yapisi korunarak 1 ve 2 bolum sonuna yeni haklar eklendi. 1 4 5 6 9 13 14 18 maddelerinde degisiklik ongorulmedi. Ileri 8 yeni sosyal haklar haklar; isten cikarmayi koruma, isveren iflasi alacak, onurlu calisma (cinsel taciz), aile sorumluluk firsat esitligi, calisan korunmaci, toplu isten cikarma bilgileri, yoksulluga karsi ve konut hakki taninmistir.
Denetim sisteminde de degisiklikler yapildi. Sosyal Sartin kabul edilmesinin 30. yilinda Bakanlar Konferansi ile ASS ek degisiklik  2 oncu protokolu kabul ederek RDD icin degisiklikler gerceklestirildi. 2. adim 1961 ASS olmayan bir alanda YDD eklendi. Toplu YDD bir protokol getirildi. 9 Kasim 1995 de 1 Temmuz 1998 de yururluge girdi. Sosyal Sart ta bir diger ozellik tum sosyal haklar tek bir belgede bir araya getirme soz konusudur. 1961’e kadar onemli bir birikim vardir. Ancak Sosyal Sart bu birikimi tasiyamamistir. ILO ya gore daha yenidir. Sendikalari dislamistir. Turkiye zorunlu olanlar disindakilere onaylanmistir.
Torino Protokolu; Uzmanlar Komitesi hukuksal incelemesi ile yoruma bagli hukuksal bosluk dolduruldu. Uzmanlar Komitesi gorus isteme yetkisi ile komite incelemesi raporlarin aciklanmasi getirildi. Komite 9 uyeden olusturulacak, Bakanlar Konseyi degil Parlamenter Meclisce secilecektir. Komite “Sosyal Haklar Avrupa Komitesi” oldu. Sosyal haklar Avrupa Mahkemesi parlamenter meclis tarafindan karar alinmadi. Verilen karar oteki sozlesme acisindan yeterli degil ve karsi sonucta ise yeniden incelenir. Bir sozlesme degisik boyutlari ile karara baglanmamis olabilir.
Toplu Yakinmalara Dayali Denetim; 1995 Bakanlar kurulu karari, 1.07.1998’de yururluge giriyor. Baglayiciligi onaya baglidir. Toplu yakinma hakki taninan orgutler (dort grup) Avrupa Divanina basvurarak aykiriliklari goturulebilir.
Basvurabilecek orgutler:
1- Uluslararasi Calisma ve Isveren Orgutleri 27/2: Danisma ve gozlemci olan 2 isveren ve 2 isci orgutu sosyal refah ve acik korunma komitesi, Uluslararasi Hukumet Disi Orgut (HDO-NGO) temsilcileri,
2- Uluslararasi HDO danissal statuludur. Kiliseler konferansi, hemsireler konseyi, insan haklari dernek ve federasyonlari, Ogretmenler Sendikalari Federasyonu gibi,
3- Ulusal Calisma ve Isveren Orgutleri, temsil yetenegi olanlardan kabul edilebilir duzeyde uye sayisi ve toplu pazarlik hakki olanlar,
4- Hukumet disi diger ulusal orgutler.
Tek tek yakinma yapilamaz. Devletin istegine bagli olarak yakinma yeteneginde olan orgutlerdir.
Avrupa Sosyal Sarti ve Turkiye
Toplu yakinmalarda yolu acilmasi icin kampanya duzenleyen Torino’da Sosyal Sarti imzalayan Cahit Talas 1980’li yillarin sonlarinda duyurmaya calisti. Sendikalar goruslerini kapsamli bicimde hazirlayip gonderilmelidir. Komite etkinlikleri duyurulmalidir. Tekin Akillioglu, Sosyal Sarti Uzman Komitesi uyelerinden biri dokuz uyeden biri olarak yer almistir.
Insan Haklari Avrupa Sozlesmesi (IHAS)
Avrupa Konseyi bolgesel en gelismis sistemlerdendir. Avrupa Konseyinin oturdugu temeli yansitir. Bolgesel olcekli siyasal birlik cercevesinde konsey statusunde siki siyasal birligin ciktigi belgedir. Basta Bati Avrupa ozelligi tasirken Avrupa otesi bir orgute donusmustur. AK icinde hem kural ve denetim acisindan baskilayici oldu.
AK icinde 4 Kasim 1950, 3 Eylul 1953 de yururluge girmis IHAS en onemli sozlesmelerdendir. Kisisel ve siyasal haklari kapsamaktadir. 1. kusak insan haklari yer almistir. 2. kusak ekonomik, sosyal ve dayanisma haklari disindadir. Sosyal Sartta yer alirlar. Onculleri, 1215 tarihli Magna Carta, ABD Bagimsizlik Bildirgesi, Fransiz Insan ve Yurttas belgeleridir. Bireyi Uluslararasi hukuk onunde hak oznesi sayarak onem tasir. Statusunde Insan Haklari ve Temel Haklara saygi, niteligi one cikartan ve sozlesme onaylanmasi bile yargilama suclu bulundugunda, geregi yerine getirilmediginde konsey uyeligi askiya Kamu Davasi haline donuserek yargiya devam ettirilmesini de icermektedir. Cogulcu demokrasiyi ve kisisel, siyasal ozgurlukler ve hukuk ustunlugunu icermektedir. Konseye uye ulke ve yargi yetkisi alanindaki topraklarda herkesin “insan haklarina saygi” yukumlulugunu ustlenmesini ister. Tum kisiler yurttaslik bagi olmaksizin egemenlik alinimi kullandigi ve herkesin yararlanmasini saglamak yukumlulugu vardir. Bu Avrupa Kamu duzenidir. Ozgur Avrupa Demokrasisine uyacagi bir kamu duzeni olusturmak icin yapilmistir. Tek basina IHAS eksik kalir. Ancak icinde Sosyal Hakki dahil edilmelidir. ASS ile birlikte kamu duzeni olusturdugu belirtilmelidir. Insan haklari ile Roma Sozlesmesi akla geliyor. Madde.1 devlete saygi, m.2 yasam hakki, m.3 iskence yasagi (17/3), m.4 kolelik, zorla calistirma yasagi (18), m.5 ozgurluk (19), m.6 adil yargi (138), m.7 suc, ceza kanuniligi (18), m.8 ozel yasam gizliligi (18), m.9 dusunce ve vicdan ozgurlugu (24-25), m.10 toplanti ve dernek hakki (34-51), m.11 evlenme (41), m.12 hak arama (136-140) icermektedir.
Gelistirilen protokoller var. Bugune kadar 11 protokol duzenlenmis 12 protokol imzalanmistir.
1.protokol 1954 mulkiyet, egitim serbestisi icerir.
2. protokol 1967 mahkemeye gorus bildirir,
3. protokol 1967 insan haklari komitesinin calisma usulu,
4. protokol 1963 (94) yoksulluk icin serbest dolasim/ sinir disi, toplu sinirdisi
5. protokol 1971 komisyon uye yenilenmesi usulu,
6. protokol olum cezasinin kaldirilmasi,
7. protokol 1984 de Turkiye dahil degildi, uye devlet yabanci haklari ve hukuk/ sinirdisi yasagi/ tazminat ve yeniden yargilanma/ evliliklerde hak esitligini icerir.
8. protokol mahkemenin calisma usulleri,
9. protokol bazi maddelerin degisikligi ile komisyona sikayet usulleri, AIHM sekline donusen yazi isleri mudurlugunu duzenler,
10. protokol bakanlar kurulu karar alma usulunu belirtir,
11. protokol sozlesme yeniden yapilanlardir, genel mahkeme olusturulur
12. protokol kadin-erkek esitligi hakkindadir.
13. sayili protokol 3 Mayis 2000 de olum cezasinin kaldirilmasi gerceklestiren son adimi attigini belirtiyor. Hic kimse olum cezasina carptirilamaz ve infaz edilemez, protokol kosullarini istisna getirilemez, cekince konulamaz denilmektedir.
Yururluk icin 10 devlet onaylamasi gerekiyor. Izleyen 3 ay sonu yururluge girecektir. Sozlesmenin eki niteliginde kurallar getiren parcasidir. Devletlerin sozlesmenin sonra onaylayabilecegi ya da ayni anda onaylanamayabilecegi belirtiyor. Toplam 13 protokolden bir bolumu sozlesme icerigi ile ilgili, Roma Statusu yeni haklar eklenmesi ile ilgili, duzenli denetim sistemi ile ilgilidir.
Iskence Sozlesmesi ve Azinliklar
Ulusal Azinliklarin Korunmasi Cerceve Sozlesmesi
Avrupa ulkeleri arasinda azinlik konusunda bir tanim yok. Bir goruse gore, vatandasi olduklari devlette egemen olmayan, azinlik olan farkli etnik, dil, din ozellikte olan ustu ortuk de olsa dayanisma gosteren topluluklar olarak tanimlanirken, J.Donnely “azinlik olusturan, egemen olmayan, nufustan farkli etnik, dil, din ozelligi gosteren, ustu ortuk dayanisma gosteren bir grup vatandas toplulugudur” demektedir. Ortak noktalari; nufusun cogunlugundan az olmalari, kendilerini geri kalanlardan ayiran farkli dil ve din acisindan ve kulturel farklilik gosteren gruptur. Adi konmasa da, manevi dayanisma hissedilmesi, egemen olmamalaridir. Ayrimcilik yapilmamasi, gercek esitlik, kultur, dil ve din, gelenek gelistirilmesi, medyaya ulasma, sinir otesi antlasma isbirligi, zorla asimilasyonun yasaklanmasini icermektedir.
Avrupa Konseyi Iskenceyi Onleme Sozlesmesi
Silahli catismayi duzenleyen Uluslararasi hukuk ya da savas hukukunu olusturmaktadir.
1 ve 2 nolu (1970) protokolleri:
1- Uluslararasi catisma,
2- Uluslararasi olmayan catisma,
3 nolu ortak madde sadece Uluslararasi degil tum savaslarda iskence yasagindan bahsediliyor.
Bolgesel Kuruluslar;
1. Amerikalilar Arasi Insan Haklari Komitesi ve Amerika Insan Haklari Mahkemesi, 1969 IHS ile 78 de yururluge girer.
2. Avrupa Insan Haklari Mahkemesi ve Komitesi
3. Avrupa Iskence ve Diger Zalimce Insanlik Disi veya Asagilayici Davranis ve Cezayi Onleme Komitesi (CPT)
4. Afrika Insan Haklari ve Halklarin Haklari Komisyonu
2000 yilindan beri Ingiliz kriminologlar, Turkiye adina Sefa Reisoglu  (hukuk) gorev yapti. 19 Haziran 2002’de Gunsel Koptagel Iclal (Psikiyatrist-adli tip uzmani) 2006 Ocak’ina kadar secilmistir.
Avrupa Irk Ayrimciligi ve Insan Haklari Komiseri
Irk Ayrimciligi ve Hosgorusuzluge Karsi Avrupa Komisyonu
Yeni koruma sistemi devlet ve hukumet baskanlari, olasi olumsuz kosullarin engellenmesi, Temel Haklar ve Ozgurluklerle Ilgili izleme sistemi bu amacla ortaya cikti. Temel Haklarla ilgili 8 konudaki onaya bagli olmaksizin da ortaya cikartildi. Dunya Ticaret Orgutu’nun (DTO) de destegi alinmistir.
Kuresellesmeden, calisanlarin da yararlanacagi konusunda, sorunlari acarak, derinlestirdi. Ulkelerarasi ve ici, sermaye ve mali kuruluslarda yer almaktadir.
2000 sonuna kadar 6 genel politika tavsiyelerinde bulunur:
1 sayili tavsiye, IHK hukuk ve siyasal yonuyle ilgili yonlendirici ilkeler,
2 sayili tavsiye, hukumetlerce ulusal duzeyde uzmanlasmis organlar olusturulmasi ve guclendirilmesi,
3 sayili tavsiye, cingeneler konusu ele aliniyor. Genel belirtiler ile ayrimci uygulamalara karsi savasim onlemleri,
4 sayili tavsiye, irk potansiyel magdurlarca algilanmasi ve deneyimi konusunda ulusal anketler yapilmasi ile ilgili,
5 sayili tavsiye, Muslumanlar hakkinda ayrimcilikla savasim,
6 sayili tavsiye, irkci, yabanci, Yahudi dusmanligina karsi malzemenin internet yoluyla yayilmasina karsi onlem alinmasi hakkindaki tavsiyedir.
Iyi Uygulama Ornekleri Derlenmesi ve Yayilmasi (1999):
1. derleme; ulusal duzey irkcilik savasinda uzmanlasmis organlara,
2. derleme; medyada irkcilik, hosgorusuzluk icin iyi uygulama ornekleri gelistirilmistir
3. derleme; cingeneler hakkinda uygulama ornekleri icermektedir.
Irkcilik karsiti web sayfasini gelistirip, guclendiriyor. ECRI (Europa Comminication of Racism Intolerance) AK www.cope.inf/ecri.htm sayfasinda yer aliyor.
Sivil Toplumla Iliskiler:
1994 ve izleyen yillarda bu etkinlikler cercevesinde irk ve hosgorusuzluk ile ilgili saptamalar yapmistir. Olumsuz noktada bulundugunu surdugunu soylemistir. Saptadigi egilimler;
- Azinlik grup uyeleri hakkinda ayrimcilik surmektedir
- Medyada gocmenlere yonelik surekli dusmanlik dile getirilmekte, siyasal sorunlar dile getirilmektedir
- Irkci etnik siddet gosterilerinin arttigi
- Kamu kuruluslarinin yargi, polis, okulda irk ve onyargi suruyor,
- Memurlarin davranislarinda artislar oldugu irkciligin normallestirilmesi egilimi,
- Cagdas irkcilik kavrami ile kulturel farkliliklar uzerinde bicimlendigi,
- Dinsel hosgorusuzlukte artis,
- Yahudi topluluklarina yonelik siddette artis,
- Cingenelerin onyargidan cok aci cektiklerini belirtiyor,
- Interneti irkci yaklasimlarin yayginlastigi soyluyor.
Cocuk Haklari Avrupa Sozlesmesi Mekanizmasi
Afrika Birligi Orgutu (ABO)
ABO; 13 Eylul 1963 de ABO kuruldu. Amaci; ucuncu dunya ozne olmasi ulkelerin ozgurluklere kavusma haklarini ve ekonomik ozgurlukleri icerir. Afrika Birligi Orgutu, AIHS, AIHK, AIKM; Afrika Insan ve Halklarin Haklari Sozlesmesi, Komisyonu, Mahkemesi ismiyle Afrika sartinda yer almiyor.
ABO, devlet ve hukumet baskanlari meclisi, en yuksek organi olarak, yilda 2 kez Dis Isleri Bakanlarindan olusan Bakanlar Komitesi Genel Sekreterligi var. ABO insan haklari ihlalleri karsisinda kinama ile yetinmistir. ABO cercevesinde 80’li yillarda Afrika Sarti ABO kurulmasindaki amaclarin yeterince onemsenmedigi ulusal bagimsizliktan once insan haklari yer aldigi elestirisi vardir. ABO oncesi Lagos Yasasi hukuk devleti konferansi Afrika da EIHB uyum icin Afrika Hukumetleri Mahkeme kararlari AIHMeclisi kurulmasini onermistir.
Avrupa’daki birey-toplum celismesi Afrika yer yoktur. Birey bagli oldugu grupla ele alinmaktadir. Sosyal ekonomik cevre yer almakta bagli olanlar onem kazanmaktadir. Odevlerin duzenlenmis olmasi, kisi hakki icin toplum yarari bireysel yarar ile toplumsal yarar birlestirilmis toplumsal yarar one cikarilmistir.
Birinci bolum 1. ve 2. kusak haklara yer verilmistir (1.m). 5. m iskan, kisi guvenligi, dogrudan temsilci ile yonetime katilim, saglik egitimi, kulturel yardima katilma, yasli, engelliler gore haklar vardir.
19-24. maddeler Halklarin Haklari, butun halkin esitligi, kaderini tayin, dogal kaynaklarin ozgur kullanimi, esit mirasi kullanma, basin ve guvenlik, tatminkar cevreye, 3. kusak haklar 1970’li donemi ucuncu dunya kaynakli haklari Karen Vasaq tarafindan ulusal kalkinmaya hakim oldugu, dogal kaynaklarin kullanimi, odevler hak, ozgurluk, yukumluluk olarak, devletin gorevleri taraf devletleri guvenceye alma uygun kuramlar kurulmasi, bireyi aile, cevre, toplum, devlet ve uluslararasi alanlari icermektedir. Aile gelisimi, ana-babaya saygi, ulus icin hizmetlerin sunulmasi, devlet guvenligi, duyarliligi guclendirme, vergi odeme, hosgoru vb. Afrika degerleri guclendirme olarak sayilmistir. Normatif haklara yer vermistir. Baris ve Dayanisma gibi kollektif haklar yer almaktadir. Ucuncu kusak haklar, birinci kusak ile butunsellik icinde ele alinmistir. Halklarin haklari, kendi kaderini tayin hakki, bagli haklari getirir. Somurgecilikten kurtulma, dunyanin kaynaklarindan yararlanmayi da icerir.
Amerika
Bolgesel duzeyde kendi kurallarini olusturan bolgelerden biri de Amerika bolgesidir. II. Dunya Savasi sonrasi ve belge uretme acisindan BM ve AK oncesi ortaya cikan orgutler 1948’de Amerika Devletler Orgutu (ADO) Bogota’da kuruluyor. Kurallar ve sistemler olarak, ADO digerleri gibi ADO Sarti ile kuruluyor. Bu sartla koruma sistemi olusturuluyor. 35 dolayinda uye devletten (2000’de) olusan, Genel Meclis ve Surekli Konsey orgutleri var. Amerikalilararasi koruma sisteminde 2 dayanak hukuksal kaynaklari farkli olan 2 kaynak bulunmaktadir:
1. ADO Sarti (ADOS),
2. Insan Haklari Amerikan Sozlesmesi (IHAmS)
ADOS uye devlet temeline dayalidir. IHAmS taraf devlet temeline dayanmaktadir. ADOS 1969’da kabul edilip, 1978’de yururluge girdi. Bu tarihe kadar sarta dayali koruma sistemi, komisyonla saglanmaya calisildi. IHAmS sozlesme ve mahkemeye dayalidir.
ADOS’te tek organ Amerikalilararasi insan haklari komisyonu vardir. 1948’de imzaya acilip 1951 de yururluge giren Sart’ta, Amerika Devletleri irk, uyruk, din, cins temeline dayali ayrim yapmaksizin bireylerin temel haklarini tanidigini duyurur. Her devletin kulturel, ekonomik ve sosyal haklari gelistirme haklari vardir. Bunda birey ve evrensel ahlaka saygi gosterilecektir. 1948 konferansinda, ayni zamanda kuruldugu, IHAmS Amerika Bildirgesi 2.05.1948’de Colombiya Bogota’da kabul edilmistir. Sart IHEB’den 6 ay once, 1987 sayili sozlesme ile eszamanlidir. Bu bildirge evrensel bildirge gibi hukuksal statu kazaniyor. Sozlesme oncesi koruma sistemi olusturulmasina da olanak sagliyor. IHAm Arasi Mahkeme ile 1989’daki gorus ile Sart’taki temel haklarinin normatif bir belge olarak degerlendirilecegi gorusu belirtilmektedir.
AmIH ve Odev bildirisi, Amerikalilar arasi Koruma sistemi normatif bir belgesine donusturuyor. Izlenecek hukuksal belgeye donusturuluyor. Statuye gore komisyon yillik rapor inceleme, hazirlama, tavsiyelerde bulunma, belirledigi ulkelere iliskin, sorusturma yapma, gerektiginde tavsiyelerde bulunma yetkisi vardir. 1960 statusunde bireysel yakinma yetkisi taninmamistir. Ancak komisyon dinamik yorum ile yetki genisleterek gelistirme ve koruma gorevi ile bireysel yakinmalar inceleme yetkisi olduguna karar vermistir. Komisyon bireysel hak ve oncelikli haklarla ilgilidir. Yasam, ozgurluk, guvenlik, esitlik, anlatim ozgurlugu, adilane ve hakca yargilanma haklari belirtilmistir.
ADO 1967’de ek protokol ile (Buenos Aires Protokolu) komisyon statusu guclendirilmis ve ADO baslica organi konumuna getirilmistir. Komisyonun temel gorevi insan haklarina saygi-korunmasi, gelistirilmesi ve ADO’ye danissal organ olarak hizmet etmek yetkileri ile donatiliyor. Komisyon anayasal mesruluk kazanmis oluyor. Protokol 1970 de yururluge giriyor. Komisyon yetkisi ADO uyesi tum devletleri kapsiyor, komisyon yaptiklari; bireysel dilekceler disinda sectigi ulkelerdeki insan haklari ile ilgili ozel raporlar, yerinde sorusturmalar ve ziyaretler yapar. Bir devletin surekli ihlalleri olusur ve HDO den kaynaklanan cok sayida bireysel yakinma alirsa, bu devletteki durumu inceleyip, ozel rapor hazirliyor.
Insan Haklari Amerikalilar Arasi Mahkemesi;
Olagan yargisal islemlerden farkli olarak, danissal yetkisi de vardir. Sozlesme ile insan haklari koruyan baska anlasmalar konusunda yorumlarda bulunabiliyor. Mahkeme 6 yil icin secilen 7 yargictan olusuyor. Basvurma yetkisi sadece taraf devletler (TD) ve komisyona aittir. Bunun icin TD mahkeme yetkisini tanimalari gerekiyor. Mahkeme zorunlu yargi yetkisini taniyan devlet sayisi 20’dir. Mahkeme hakkin cignendigini gorurse hakca tazminat odenmesine karar veriyor.
Mahkeme her oturum sonu ADO Genel Meclisine rapor sunarak bir yillik etkinligi raporla belgeliyor. Kararlar yerine getirmeyen devletlerle ilgili tavsiyeleri yerine getiriyor. Aykiri gorusleri olan uyelerde ekliyor. Itiraza kapalidir. Kesindir.
Mahkeme danissal islemi olarak, gorevi olan organ IHAS ile daha genis yetkilerle donatilmistir. Cok etkili isledigi ancak IHAS kadar yerlestigi soylenemez.
Uluslararasi Ceza Mahkemesi (UCM)
I. Dunya Savasi sonunda Versay Anlasmasi’nin 227. maddesine gore II. Wilhelm yargilanmak uzere Hollanda’ya iade edilmiyor, digerlerini Almanya kendisi teslim ediyor ve yargilaniyorlar. II. Dunya Savasi sonunda Nurnberg ve Tokyo Mahkemeleri kurularak, Nazi ve Japonlari yargiliyor. Galipler magluplari yargilayacaklari mahkeme olarak bakiliyor. Nurnberg’de 246.300 kanit, 300 tanik, 402 oturumda, 8 hakim, 8 savci calisarak, 11 olum, 3 muebbet, 3 agir hapis, 3 beraat karari vermistir. Tokyo Askeri Mahkemesi, 25.702 kaniti inceleyerek, 7 muebbet, digerlerine agir hapis cezasi vermistir. 9.12.1948’de Genosid Onlenmesi Sozlesmesi ile suclari isleyenler UCM kapsamina girdi. Irk ayrimciligi 5.m Genosid Sozlesmesi gibi kararlarin uygulanmasi icin gerekli mahkeme 1998’e kadar kurulamiyor.
Ilk once, Eski Yugoslavya da insanliga karsi soykirim sucu, Ruanda daki 2 kabile arasi catisma konularinda ad hoc mahkemeler olarak kuruluyor. Surekli olmadigi icin bir an once kurulmasi isteniyor. 15 Haziran-17Temmuz 1998’de Roma’daki tam yetkili BM konferansinda yogun gorusmeler yasaniyor. Israil, ABD onaylamiyor, ancak Sozlesme kabul ediliyor. 18 Temmuz 1998 de imzaya aciliyor. ABD, Cin, Hindistan karsi cikiyor. Uyusturucu suclarinin da dahil edilmesi isteniyor. Teror tanimi yapilamiyor. Calismalara katiliyor. Savas suclarinin ic isyanlarla iliskilendirilmemesi gerektigini belirtiyor. Bu mahkemenin inceleme alanina giren dort cesit suc tanimlanmaktadir.
Zaman asimina ugramayan suclar: 160 ulke katiliyor. 147 ulke oylamaya katiliyor, 120 kabul, 20 cekimser, 7 red oyu veriliyor. 60 imza onayi ile Mahkeme 1 Temmuz 2002 de calismaya baslamistir. Su anda 69 onay ve 139 imzasi vardir.
Dogal haklar ceza verme yetkisi devletler vermek istemiyor. UCM kesin yetkili degil tali bir mahkemedir. Soykirim, savas suclari, iskence gibi yargilamayi yapmama, gucte olmama, maddi yetersizlikler UCM alanina giriyor.
-Sozlesmeya TD icin genel yetkili,
-Taraf olmayan Devletlerin suc kogusturulmasini isteyebilir,
-BM Guvenlik Konseyi BM Sarti 7.m ile UCM savciligina sevk edebiliyor. Bu durumda ad hoc yetkili (ozel) durumda yargilanabiliyor.
Savcilik orgutu var. UCM Ruwanda ve Eski Yugoslavya benziyor. Temyiz mercii yok. Ruwanda savciligini, Yugoslavya savcisi yurutuyor. Temyiz daireleri ortak, Ruwanda da savcilik makami yok. UCM 18 hakimden olusuyor. Secimi UA Hakimler Ceza Hakimleri (A Listesi) ve UA hukuk alaninda (B Listesi) uzmanlardan seciliyor. Divan gercek kisileri yargiliyor. Kisiler arasinda ayrim gozetmemistir. Devlet baskanlarinin sorumsuzlugu varken, UCM bunu kabul etmiyor. Zaman asimi yok. Suclar ve Ceza Kanunu hukumleri var. Anlasmadaki cezalar verilebiliyor. Mahkeme oncesi yargilanamiyor. Giyabi yargi kabul edilmiyor. Devletle ilgili ulusal gucu tehlikeye dusurecek ise gizli oturum vb onlemlerle devlet suclari cikisi engelleniyor.
Istinaf yolu var. Devletlere isbirligi yapma yukumlulugu getirmis, istedigi kisiyi teslim etmek zorundadir. Dursun Tezcan “savci supheliyi yakalayip kendine teslimini ister diyor” iadesini demiyor. Acikca teslim eder deyimini kullanmistir. Ancak devletlerin temelinde, vatandasinin suc nedeniyle baska ulkeye teslim edilemez diye hukum vardir.
-Soykirim,
-Insanliga Karsi,
-Savas Suclari, tanimlanmistir.
-Saldiri Suclari; konusunda anlasmaya varilamamistir. En cok tartisilan hukum, taraf devletlerce 7 yil icinde ele alinmasi kararlastirarak, bekletiliyor. Turkiye onerisi ile terorizm suclari da dahil edilmesi uzerine bu konu da ele alinacaktir.
Yeni kurulan uye devletler meclisi, sozlesme parcasi Adliyeye Karsi Curumler, Mahkemeye yakin ifade veren, korkutan, caldiran vb dogrudan yargilaniyor. Surekli Mahkeme 160 ulke katilmis, genel yetkili ve surekli ve bireysel sorumluluk temelinde isleyen bireylerin yargilanmasini hedefleyen koruma sistemidir. Bu da Lahey’de (Hollanda) calisacak, 2007 de kendi binasi hazirlanacaktir.
Uluslararasi Adalet Divani varken, bu devletler arasi konulari cozume kavusturmaktadir. UCM bireysel konulara bakiyor. BM 50. yili nedeniyle olusturuluyor. 250 den fazla catisma, 1986 da 150 milyon insan haklarindan mahrum kaldigi belirtilmektedir. Savcidan bagimsizdir. Guvenlik konseyi 12 ay boyunca sorusturmayi askiya alabiliyor. Karar almasi durumunda taraf olayin devletlerinde yargilanabilmesi soz konusu, bu 12 ay 4 aylik surelerle artirilabiliyor.
Savci dava acmasi ile Mahkeme baslamiyor. Hakimlerden biri inceliyor, deliller yetersiz ve gerekcesiz ise aide ediliyor. Devlet basvurusu ve Guvenlik Konseyi  basvurularinda mahkeme incelemesi yok.
Turkiye’deki Insan Haklari Alaninda Calisan Sivil Toplum Orgutleri
Turkiye’de kurulmus olan sivil toplum orgutleri ve hukumet-disi kuruluslarin Uluslar arasi isbirlikleri ve baglantilari da bulunmaktadir.
68'LILER BIRLIGI VAKFI: 68 kusagi icin, dun oldugu gibi bugun ve gelecekte de vazgecilmez olan gercek bir bagimsizlik, gercek demokrasi, ozgurluk ve insan haklari ideallerinin en iyi bicimde kavranarak yasama gecirilmesidir. Bunun yani sira, kisisel ve toplumsal gelismenin onundeki her engelin kaldirilarak insanin yaratici dusuncesi ve arastiriciliginin one cikartilmasiyla insanin uretici yeteneginin gelistirilerek en ust duzeyde toplumun hizmetine sunulabilmesi, insani erdemlerin yuceltilmesidir ve boylece insanin insanca yasayabilecegi bir toplumu aydinlatma calismasini yapmaktir.
8 MART KADIN GRUBU: Amaci; kadin sorunlarinin tartisilarak ortaya konulmasi ve uretilen cozum onerilerine yonelik birlikte hareket etme yolunun acilmasidir.
ADLI TIP UZMANLARI DERNEGI (ATUD): Temel amaci, adli tip hizmetlerinin gelistirilmesi ve uyeler arasi iletisimi saglamaktir.
ANADOLU TUTUKLU VE HUKUMLU AILELERIYLE YARDIMLASMA DERNEGI (ANADOLU TAYAD): Temel amaci, tutuklu ve hukumlu aileleriyle yardimlasmayi saglamaktir. Bununla birlikte, tutuklularin ve ailelerinin toplumda yalnizlastirilmasina karsi mucadele etmek, onlarin toplumla baglarinin kopmamasini saglamak ve taleplerinin olabilecegini ortaya koymaktir.
ANKARA BAROSU INSAN HAKLARI KOMISYONU: Ankara Barosu, avukatlarin meslek orgutudur. Amaclarimiz arasinda, insan haklari konusunda meslek ici egitim vermek ve ulusal mevzuatin evrensel insan haklari degerlerine uygun duzenlenmesi cabasi vardir. Bununla birlikte, insan haklari ihlallerinin takipcisi olmak en onemli gorevimizdir.
ANTALYA KADIN PLATFORMU (ANTALYALI KADINLAR DAYANISMA DERNEGI): Amaci, ihtiyac sahibi dul, yetim, sehit ailelerinin ve kadinlarin ekonomik ve sosyal haklarini korumak, gelistirmek ve toplum icinde kadinin korunmasi, kollanmasi ve yuceltilmesine yonelik calismalar yapmaktir.
ATAS KADINLARI YARDIM DERNEGI: Amaci, universite sinavini kazanmis ancak, maddi olanagi olmayan, aile reislerinden biri olmus veya gercekten yardima ihtiyaci olduguna arastirmamiz sonucunda karar verdigimiz, Ataturk ilke ve inkilaplarina bagli genclerimizi okutmak ve maddi imkanimiz elverdigi muddetce de sakat olan ve ihtiyacini bize bildiren sayili kisinin saglik masraflarini karsilamaktir.
AYRIMCILIGA KARSI KADIN HAKLARI DERNEGI (AK-DER): Amaci, her turlu ayirimciliga karsi insan haklari ihlallerini engellemek, bu konuda toplumsal bilincin yerlesmesini saglamak, ozellikle kadinlarin kisilik haklarina (egitim, calisma, kariyer yapma vb.) yapilabilecek her cesit mudahaleyi onlemek ve uyelerini bilinclendirmek, sahsiyetlerinin gelismesini saglamak, aralarindaki dayanismayi, bilgi ve tecrubelerini arttirmak ve ayirimciliga ugramis butun insanlara gerekli yardimlari ulastirmak icin calismaktir.
BAGIMSIZ KADIN DERNEGI: Amaci, kadinin her alandaki ikincil konumunun degistirilmesi ve donusturulmesi yolunda faaliyet gostermektir. Bununla birlikte, kadin haklarinin korunmasi ve gelistirilmesi konusunda caba gostermek ve kadina yonelik siddete karsi mucadele etmek uzerinde onemle durdugumuz konulardir.
BALKAN GOCMENLERI DERNEGI: Temel amaci, kamuya hizmet vermektir. Ayrica, Balkanlar’da magdur olan Turk asillilara ve Muslumanlara destek olmak ve onlarin haklarini uluslararasi duzeyde ve Turkiye capinda savunmak amaclarinin basinda gelir.
BALKAN GOCMENLERI KULTUR VE DAYANISMA DERNEKLERI FEDERASYONU: Hedefi, Balkan Turkleri’nin orf ve adetlerini korumak, Balkanlar’da magdur olan Turk asilli Muslumanlara destek vermek, onlarin haklarini uluslararasi duzeyde ve Turkiye capinda savunmaktir. Aktiviteler: Uyeleri bilgilendirme ve egitmeye yonelik etkinlikler.
BALKAN TURKLERI DAYANISMA VE KULTUR DERNEGI
Amaci, sinirlarimiz disinda kalan; ancak eski Rumeli eyaletimizde yasayan Turklerin bulunduklari devletlerin, Turk devletiyle imzaladiklari ikili ve cok tarafli anlasmalarin, sozlesmelerin, uluslararasi hukuk ve insan haklari bildirgesiyle taninmis olan hak ve menfaatlerinin, temel hak ve ozgurluklerinin korunmasi icin gerektiginde sempozyum, bilimsel toplantilar ve mitingler tertiplemek ve bunlara istirak etmektir. Yine bu yorelerde yasayan Turklerin kendilerine ait gelenek, anane, folklor, kultur ve sosyal yasantilarinin devam ettirilmesini saglamak, bu konularda kamuoyunu aydinlatmak, bu ulkelerdeki tarihimizin uzantisi olan Turk-Islam eserlerinin ve degerlerimizin korunmasi yolunda faaliyetlerde bulunmak diger calisma alanlarimizdir.
BARIS ANNELERI INISIYATIFI: Kurulus, Turkiye’deki sosyal ve siyasal sorunlardan kaynakli yasanan catisma ortamindan direkt zarar goren annelerin bir araya geldigi bir kurulustur. Amac, bu annelerin dayanismasini saglamak ve barisin dile getirilmesi konusunda inisiyatif kullanabilmektir.
BASIN KONSEYI: Amaci, basin meslek ilkelerinin hayata gecirilmesi, halkin gercekleri ogrenme hakkinin savunulmasi, daha ozgur ve saygin bir basinin olusturulmasi icin calismalar yapmaktir.
BASKENT KADIN PLATFORMU Amaci, kadin sorunlariyla ilgilenmek ve alternatif kadin politikalari uretmektir.
BURSA CINAR KADIN PLATFORMU Aile kurumunu koruyucu ve butunlugune yonelik olumsuz etkileri giderici calismalar yapmak, kadin ve cocuga yonelik butun olumsuzluklara karsi durmak, cevre sorunlariyla ilgilenmek, toplumsal kulturun yerel ve daha genis cercevede canlandirilmasini saglamaya calismak, insan haklari ile ilgili aktif calismalarda bulunmak temel amaclarimiz arasinda yer alan konulardir.
CAN KADINLAR DERNEGI Ulkedeki gerici yapi icerisinde yozlasan kadinlari sosyal yasama katabilmek en buyuk amacimizdir.
CUMHURIYET KADINLARI DERNEGI (CKD) Cumhuriyet devrimleri sayesinde Turk kadininin elde ettigi sosyal, siyasal ve ekonomik kazanimlari korumak, bunlarin yasaya gecirilmesi yoluyla gelisimini saglamak ve laik yasami korumak dernegin ele aldigi konularin basinda gelir. Asil amac ise, cumhuriyet ilke ve degerlerine sahip cikmaktir.
CAGDAS GAZETECILER DERNEGI Gazetecilik meslek ilkelerini korumak, gazeteciligin sayginligi icin calismak, gazetecilerin sosyal statulerinin gelismesine katkida bulunmak ve halkin haber alma ozgurlugunu savunmak temel amaclaridir.
CAGDAS HUKUKCULAR DERNEGI (CHD) Amaci, insan haklarina sayginin, demokrasi ve hukukun egemenliginin Turkiye'de yerlesmesi icin caba gostermektir. (Hedef grup her ne kadar hukuk mezunu olan kisiler olsa da; asil hedef grup baskiya maruz kalmis, gozaltina alinmis, demokratik ve hukuki haklarini savunamamis kisilerdir).
CAGDAS KADIN DERNEGI Amaci, kadinlarin toplumdaki statusunu yukseltmektir. Bu dogrultuda, kadini dort duvar arasindan cikartip sosyal yasama katmak icin egitsel ve sanatsal calismalar yapmaktadir.
CAGDAS KADIN VE GENCLIK VAKFI Kadinlarin ve gelecegin teminati gencligin yasam sartlarinin yukseltilmesi ve haklarinin korunmasi temel amacimizdir. Aktiviteler: Hedef kitleye hizmet (is olanagi, barinma, yemek) vermek.
COCUGU ISTISMARDAN KORUMA VE REHABILITASYON DERNEGI (CIKORED) Cocuk istismari ve cocuk haklari konusunda toplumu bilgilendirmek icin calismalar yapmak ve aktif olarak istismari onleme calismalarinda bulunmak en onemli amacidir.
COCUGUN OZGURLUK, GUVENLIK VE GELISIMINI DESTEKLEME DERNEGI Amaci, cocuk haklarinin guvence altina alinmasi, aile icinde ve toplumsal alanda cocuga yonelik siddetin ortadan kaldirilmasidir.
COCUK IHMALINI VE ISTISMARINI ONLEME DERNEGI Amaci, cocuga uygulanan duygusal, fiziksel ve cinsel istismar konusunda cocuga hizmet veren birimlerin bilinclendirilmesidir. Bu dogrultuda, istismar veya ihmal edilen cocuklarin bu durumlarini engelleyici onlemler almak, cocugun ve ailenin gereksinimlerini belirleyerek bunlarin karsilanmasini saglamak, bu cocuklarla ilgili diger resmi kuruluslarca (SHCEK, cocuk mahkemeleri, Ankara Valiligi v.b.) alinmasi gereken kararlar varsa bunlarla ilgili girisimlerde bulunmak uzere calismalar yapmaktadir.
COCUK VAKFI Amaci, cocuk haklarini korumak, toplumda cocuga yonelik siddeti onlemek ve cocuklari sokaktan kurtarmaktir.
DEMOKRASIDE BIRLIK VAKFI (DE-VA) Turkiye'de demokrasinin gelisip guclenmesine yardimci olmak; demokratik ilkelerden hareketle temel hak ve ozgurlukleri gelistirerek her turlu gorusun yazili ve sozlu guven icinde aciklanabilmesine imkan saglamak, demokratik katilimi tesvik ederek demokrasiyi butun muesseseleriyle gunluk hayata gecirmek ve boylece demokrasi icinde milli birlik ve butunluk anlayisini hakim kilmak temel amaclaridir.
DEMOKRATIK MUCADELE PLATFORMU (DMP) Siyasal ve toplumsal gelismeler hakkinda kamuoyu olusturmak, toplumun kanun-hak bilincini yukseltmek, ozgurluk mucadelesine arac olmak temel amaclari arasinda yer alir.
DEPREM ICIN SIVIL KOORDINASYON MERKEZI Amaci, deprem bolgesindeki yardimlarin koordinasyonu icin calismaktir.
DICLE KADIN KULTUR VE SANAT MERKEZI Kadinin sosyal ve siyasal acidan gelistirilmesi icin calismak temel amacidir.
DIYARBAKIR TABIPLER ODASI Halk sagligi sorunlarini gundeme getirmek ve cozum yollari onermek, bolgedeki insan haklari ihlallerini gozlemlemek temel amaclari arasinda yer alan konulardir.
DUNYA YEREL YONETIM VE DEMOKRASI AKADEMISI (WALD) Amaci, yerel yonetimlerin gelistirilmesi yoluyla demokrasinin gelisimine katki saglamaktir. Turkiye'de 3000 yerel yonetimle calisiyor. Akademinin temel amaci; demokrasi konusunda yerel yonetimler arasinda, birbirlerini besleyerek yeserecekleri ortak bir bilinc ve anlayis gelistirmektir. Akademi, dunyanin dort bir yanindan bir araya getirdigi aydinlar ve uygulamacilar ile, kentlerin kuresellesmeye dogru gittikleri bir dunyaya, kuram ve uygulamanin ancak birlikteyken verebilecekleri tutarli yanitlarla, yeni acilimlar saglanmasina katkida bulunmayi amaclar.
DUSUNCE OZGURLUGU SAVUNUCULARI (DOS) Dusunce, ifade ve orgutlenme ozgurlugu onundeki engellerin kaldirilmasi icin kamuoyu olusturulmasi ve resmi alanda da etkili olabilmek icin calismalar yapmak temel amaclaridir.
EGE KADIN ARASTIRMALARI DERNEGI (EKAD) Amaci, Turk kadininin, toplum ve aile icerisindeki statusunu yukseltmek, kultur ve bilgi seviyesini arttirmak, cesitli alanlarda egitim ve danismanlik faaliyetlerinde bulunmak, kadin sorunlarini cozmeye yonelik disiplinler arasi arastirmalar yapmaktir.
EMEKCI KADINLAR BIRLIGI KULTUR VE SANAT MERKEZI (EKB) Amaci, kadin sorunlariyla ilgilenmek ve her alanda kadinlarin karsilastigi problemlere yardimci olmaktir.
EVRENSEL KARDESLIK VE BILGELIK DERNEGI (EKB) Amaci, sinirsiz yucelme ve kendini tanima yolunda durmadan ilerlemek, milletimizin ve tum insanligin yucelmesine katkida bulunmaktir. Insanligin birligi, butunlugu, kardesligi ancak bu yolda yuruyenlerin cogalmasi ve el ele vermesi ile mumkun olacagina inanmaktadir.
FISEK ENSTITUSU CALISAN COCUKLAR BILIM VE EYLEM MERKEZI VAKFI Amaci, sanayide calisan cocuklarin bedensel, ruhsal ve sosyal gelisimlerinin saglikli olmasini saglamaktir. Cocuklari calismaya iten nedenlerin giderilmesi, calisan sagligini ve guvenligini tehlikeye iten etmenlerin ortadan kaldirilmasi, cocuklarin sagliklarinin, benliklerinin ve kimliklerinin dengeli olmasi icin kamuoyu olusturulmasi amacimiz dogrultusunda yaptigi calismalardir.
GAZIANTEP KADIN PLATFORMU Amaci, kadin orgutlenmesini saglayarak yerel yonetimlerde sivil baski olusturmak, kadinlara, bilinclenmelerini saglamak icin kisisel haklarini anlatmak ve bu dogrultuda yardim alabilecekleri kaynaklari bulmaktir.
GOC EDENLER SOSYAL YARDIMLASMA VE KULTUR DERNEGI (GOC-DER) Amaci, yurdumuzda goc olaylarinin nedenlerini, gocu tesvik eden ekonomik ve sosyal nedenler ile ekolojik dengeleri alt-ust eden nedenleri arastirmaktir. Goc olayi hakkinda bilimsel arastirmalar yapmak, gocten etkilenen insanlara konut, beslenme, egitim, saglik, is ve sosyal yasamlari konusunda yardimci olmak, goc eden insanlarin dayanismalarini saglamak, goc eden insanlarin sosyal ve kulturel degerlerini korumak, kulturlerinin yasatilmasi icin calismalar yapmak amacimiz dogrultusunda gerceklestirdigi aktivitelerdir.
GOKKUSAGI ISTANBUL KADIN PLATFORMU (GIKAP) Yurtici ve yurtdisi iletisim, istisare ve dayanisma icinde kadina, aileye ve insan haklari ihlallerine ait sorunlarin cozumune katkida bulunmak baslica amacidir.
GOZALTINDA CINSEL TACIZ VE TECAVUZE KARSI HUKUKI YARDIM PROJESI Amaci, ev baskinlari ve aramalarinda, koy baskinlarinda gozaltina alinan ve asker, polis, jandarma veya diger devlet gucleri tarafindan yapilan cinsel saldirilara ve cinsel iskence magduriyetine maruz kalmis kadinlara hukuksal destek vermek, tedavilerinde araci olmak ve hak arama bilinclerini gelistirmektir.
GUNEYDOGU KADIN KULTUR PLATFORMU Yorenin sosyo-ekonomik yetersizliklerinden dolayi ortaya cikan, bolgedeki kadin ve genc kizlarin sorunlarinin cozumune yardimci olmak, temel hak ve hurriyetlerini sahiplenmelerini saglamak baslica amacidir.
HELSINKI YURTTASLAR DERNEGI (HYD) Amaci, 1 Agustos 1975 tarihinde aralarinda Turkiye'nin de bulundugu 35 ulkenin imzaladigi Helsinki Nihai Senedi ile baslatilan ve 21 Kasim 1990 tarihinde, Paris Zirvesi sonunda ayni ulkelerce imzalanan Paris Sarti ile gelistirilerek korunan Avrupa Guvenlik ve Isbirligi Konferansi (AGIK) surecinde yukumluluk altina girilen ilkelerin desteklenmesi ve hayata gecirilmesine katkida bulunmaktir.
HUKUKCULAR BIRLIGI VAKFI Amaci, hukukcular arasindaki dayanismayi ve hukukun ustunlugunu saglamak ve hukukun gelismesine yardimci olmaktir. Hukuk fakultesi ogrencilerine maddi katkida bulunmak amacimiz dogrultusunda yaptigimiz calismalardan biridir.
HUKUKI ARASTIRMALAR DERNEGI (HUDER) Amaci, hukuk fakultelerinden veya adalet meslek yuksek okullarindan olan uyelerin; sosyal ve mesleki sahada yardimlasma ve dayanismalarini saglamak; mesleki bilgi, yetenek ve kulturlerini arttirmak; saglikli ve istikrarli bir hukuk duzeninin temini amaciyla Turkiye Cumhuriyeti hukuk sisteminin milli ve cogulcu demokrasiye bagli, hukuk devleti ruhuna uygun bir anlayisla arastirilmasini, gelistirilmesini ve uygulamasinin teminine calismaktir. Ayrica dernek, Anayasa’da belirtilmis veya evrensel hukuk ayirimlarina uygun, insanca yasamanin geregi olan temel hak ve hurriyetlerin sinirlanmasina ve ortadan kaldirilmasina yonelik duzenlemelere ve uygulamalara son verilmesi icin calisir.
INSAN HAK VE HURRIYETLERI INSANI YARDIM VAKFI (IHH) Dernek, insan temel hak ve hurriyetlerinin ihlal edildigi alanlarda girisim yapar, kriz bolgesi ve dogal afet bolgelerinde acil insani yardim saglar.
INSAN HAKLARI DERNEGI (IHD) Insan hak ve ozgurlukleri konusunda calismalar yapmak baslica amacidir.
INSAN HAKLARI VE MAZLUMLAR ICIN DAYANISMA DERNEGI (MAZLUM-DER) Amaci, insan haklari ihlallerini izleyerek raporlarla bunu kamuoyuna aktarmaya calismaktir.
INSAN KAYNAGINI GELISTIRME VAKFI (IKGV) Insan kaynagini olumsuz yonde etkileyen faktorlerle savasarak, toplumun kalkinmasina katkida bulunmak temel amacidir.
INSAN VE KULTUR OCAGI Amaci, insan haklarini, ulusal ve evrensel ayirimlar dogrultusunda tanimlamak, aciklamak, bu tanim ve kulturel birikim ile cagdas guncel ayirimlar ile yasanan gercekler dogrultusunda insan haklari, kultur, adalet ve hukuk mucadelesi vermektir.
ISTANBUL BAROSU COCUK HAKLARI KOMISYONU Ucretsiz danismanlik yapmak, yasal haklar egitimi, mesleki bilgilendirme ve kamuoyuna acik yasal haklarla ilgili toplantilar duzenlemek, cocuklara hukuki yardimda bulunmak baslica amaclaridir.
ISTANBUL BAROSU INSAN HAKLARI MERKEZI Amaci, insan haklari konusunda meslek ici egitim yapmaktir.
ISTANBUL BAROSU KADIN HAKLARI KOMISYONU Ucretsiz danismanlik yapmak, yasal haklar egitimi vermek, fiziksel, cinsel, ekonomik, psikolojik, v.b. her turlu siddete maruz kalan ve ekonomik gucu yeterli olmayip, aile hukukuna iliskin konularda hukuki yardim talebinde bulunan kadinlara hukuki bilgilendirme ve destegin saglanmasi temel amacidir.
ISTANBUL BAROSU KADIN HAKLARI UYGULAMA MERKEZI Kurulusun amaci; fiziksel, cinsel, ekonomik, psikolojik vb. her turlu siddete maruz kalan ve ekonomik gucu yeterli olmayip, aile hukukuna iliskin konularda hukuki yardim talebinde bulunan kadinlara hukuki bilgilendirme ve destegin saglanmasidir. Merkezimiz, “Kadinlara Yonelik Her Turlu Ayrimciligin Onlenmesi Sozlesmesi”nin yasama gecirilmesi, yasa degisikliklerinin gundeme getirilmesi, kadin haklari konusundaki bilgilere, herkesin anlasilir bir dille ulasabilmesini saglayabilmek icin brosurler hazirlanmasi ve “Kadin Haklari Kutuphanesi ve Bilgi Merkezi” kurulmasina yonelik arsiv olusturulmasi amaciyla kuruldu.
ISTANBUL COCUKLARI VAKFI Istanbul cocuklarinin egitim, kultur, saglik sosyal yardim, cevre ve spor ihtiyaclarini belirleyerek projeler uretip, gerceklestirmek baslica amacidir.
IZMIR BAROSU INSAN HAKLARI HUKUKU VE HUKUK ARASTIRMALARI MERKEZI Amaci, insan haklari bilincinin yukseltilmesi ve hukukcularin insan haklari hukuku alanindaki birikimlerinin gelistirilmesidir
IZMIR DEMOKRASI PLATFORMU Demokrasi mucadelesinde demokrat kitle faaliyetleri arasinda esgudum saglamak temel amacidir.
IZMIR KADIN PLATFORMU BUNYESINDE EGE KADIN DAYANISMA VAKFI Amaci, kadinlara yonelik her turlu ayrimciliga karsi mucadele vermek ve siddete karsi kadin dayanismasini saglamaktir.
IZMIR SAVAS KARSITLARI DERNEGI Toplumsal barisi hayata gecirmek uzere savaslardan zarar gorenlere hukuki ve moral destek saglamak ve demokrasi kulturunun toplumda yerlesmesi icin caba gostermek baslica amacidir.
JIYAN KADIN KULTUR SANAT ORGANIZASYONU Kadin sorunlariyla ilgili calismalar yaparak bu sorunlara cozum yollari aramak baslica amacidir.
KADIN 2000 KADININ INSAN HAKLARI BILGI BELGE MERKEZI Bilgi/belge tekelini kirmak, bilgi/belge saglama hizmetini yayginlastirmak, ozellikle kadinlarin "bilgi/belgeye ulasma hakki"ni kullanmalarini, birey olarak veya orgutleri araciligiyla gerek Turkiye'de, gerek baska ulkelerde yasanan gelismeler konusunda bilgilenmelerini saglamak baslica amaclaridir.
KADIN ADAYLARI DESTEKLEME VE EGITME DERNEGI (KADER) Kadin adaylarin egitimi, desteklenmesi ve gelistirilmesi amaclanmaktadir.
KADIN ARASTIRMALARI DERNEGI Amaci, kadinlarin ve kiz cocuklarinin her alanda gelisme ve ilerlemelerini saglamak, Ataturk ilke ve devrimleri ile kazanilan kadin haklarini yayginlastirmaktir.
KADIN EMEGINI DEGERLENDIRME VAKFI Amaci, her alanda emek veren kadinlarin emeklerini degerlendirmektir.
KADIN HAKLARINI KORUMA DERNEGI Ataturk onderliginde kadinin gelisimini, toplum ve aile icinde hak ettigi yeri almasini saglamak, yasalarda ve toplumda cinsiyet ayrimi olmamasi ve esitcilik icin calismalar yapmak (egitim, saglik, yasal haklar..vb.) baslica amaclaridir.
KADIN ICIN DESTEK OLUSTURMA GRUBU (KIDOG) Turkiye’de aile planlamasi, egitim ve hukuksal konularla ilgili bilinc olusturmak, 2000'li yillarda kesilen dogum kontrol yardimi konusunda ulkemizde yeterli fon ayrilmasi icin kamuoyu yaratmak temel amaclaridir.
KADIN INISIYATIFLERI Amaci, universiteli kadinlarin, kadin olmaktan kaynakli sorunlarinin farkina varip, bunlarin cozumune yonelik harekete gecmelerini saglamaktir.
KADIN KULTUR VE ILETISIM VAKFI Amaci, Turkiye’de kadinlarin esitsiz konumlari, ezilmislikleri ile ilgili mevcut durumlarini yayinlar araciligi ile (cesitli panel, toplanti, kitap.. vs.) ortaya koymak, onlara ulasmak, kendi sorunlariyla ilgilenmelerini saglamaktir.
KADIN MERKEZI (KAMER) Amaci, toplumda kadinin insan haklari kavramini yerlestirmek, aile ici siddet yasayan kadinlar icin danismanlikta bulunmak, kadinlarin bireysel, toplumsal, hukuksal, ekonomik gelisimine katki saglamak ve cinsiyet ayirimciligini reddeden katilimci bireylerin yetistirilmesini saglayarak kadinlar icin istihdam yaratmaktir.
KADIN SIYASETCILER DERNEGI (KASIDE) Amaci, kadinlara siyaseti ozendirmek ve boylece adalet ve esitligi saglamak acisindan etkili olmaktir.
KADININ INSAN HAKLARI PROJESI Kadinin insan haklari projesi, demokratik ve bariscil bir toplumsal duzenin kurulmasi ve korunmasi surecine kadinlarin ozgur bireyler ve esit yurttaslar olarak aktif katilimlarini destekleyen bagimsiz bir sivil toplum orgutu ve kadin dayanisma agidir. Amaci, kadinin aile icindeki ve toplumdaki konumu ile ilgili arastirmalar yapmak ve bunun sonuclarina dayanarak ulusal ve uluslararasi duzeydeki karar mekanizmalarini etkilemektir.
KADININ SOSYAL HAYATINI ARASTIRMA VE INCELEME DERNEGI (KASAID) Amaci, Turk kadininin sosyal ve kulturel hayatini arastirmak ve gelistirmektir. Bununla ilgili konferanslar, sempozyumlar, egitim seminerleri, okuma-yazma ve meslek edindirme kurslari; ayrica geleneksel "kadin oyunlari ve oyku" yarismalari duzenleyerek kadinin sosyal, psikolojik ve ekonomik durumunun anlatilmasini saglamak baslica calismalaridir.
KADINLAR DAYANISMA DERNEGI Amaci, kadinlar arasinda yardimlasma saglamak; kadinlari kulturel, manevi bakimdan ilerletmek ve yuceltmektir.
KADINLARI KORUMA VE DAYANISMA DERNEGI (KKDD) Dernek, Turk kadininin ikinci sinif seviyeye dusmesi nedeniyle kurulmustur. Amac; Turk kadinini Ataturk'un hedefledigi birinci sinif seviyeye ulastirmaktir.
KADINLARIMIZ FIKIR VE KULTUR DERNEGI Dernegin kurulus amaci, yasalara, demokrasiye, ferdi hak ve hurriyetlere, fikir ve vicdan hurriyetine, laiklige, Ataturk ilke ve devrimlerine bagli, orf, adet ve dini inanclara saygili olunmasini saglamaktir.
KADINLARLA DAYANISMA VAKFI Amaci, dogal ve teknolojik afetlerden veya sosyal nedenlerle magdur olmus kadinlar ve cocuklarina destek olmak, ekonomik ve sosyal statulerini guclendirmek, barinma sorunlarina cozum getirmektir. Dernek, genel olarak kadinlarla dayanisma amacini gutmektedir.
KAOS GL Turkiye'de yasayan escinsellerin zorunlu heteroseksuellestirilmesinin karsisinda kendi kimlikleriyle tanismalari surecini hizlandirmak, toplum genelinde varolan escinsellere iliskin onyargilari, yapilan haksizliklari ve siddeti ortadan kaldirmak amaciyla KAOS GL dergisi cikarilmaya calisiliyor.
KASAKOM ULUSAL KADIN SAGLIGI KOMISYONU Amaci, Turk aile planlamasinin yan calismalarini yapmak, gonullu kuruluslarin kadin sagligi konusundaki etkinliklerini, ortak calismalarini surdurmek ve onlarla isbirligine girmek, insan hakki olarak kadinin bilinclenmesi gerekliligini vurgulamak ve ozellikle bu haklara ulasamayanlara destek saglamaktir.
KENT KONSEYI KADIN MECLISI (ANTALYA YEREL GUNDEM 21) Kadinlarin toplumsal yasamlarinda uretim, is, siyaset, kultur, sanat vb. alanlarda soz sahibi olmasi, kent ve kadin sorunlari ve sorumluluklari konusunda bilinclendirilmesi icin politikalar olusturmasi, kentsel yasama katilma ve kente ait olma duygularinin gelistirilmesi, kadinlarin ihtiyac ve sorunlarindan yola cikarak taleplerinin belirlenmesi, cozumler ve projeler uretilmesinde aktif rol almalarinin saglanmasi ve bu projelerin yetkili birimlere ulastirilmasinda etkili cogunluk olarak temsil edilmelerinin saglanmasi temel amaclarindandir.
KIGI-KARAKOCAN-ADAKLI-YAYLADERE-YEDISU ILCELERI SOSYAL YARDIMLASMA, KALKINDIRMA VE KULTUR DERNEGI (KAYY-DER) 5 ilce ve 201 koyu kapsayan dernegin amaci; yoresinde yasanan olumsuzluklari, insan haklari ihlallerini dile getirmek, kulturune sahip cikmak ve gelistirmektir.
KOCAELI DEMOKRASI KULUBU Cagdas katilimci demokrasinin hayata gecirilmesi ve bu konuda toplumsal egitim amaclanmaktadir. Aktiviteler: Hedef kitleyi bilgilendirme ve egitmeye yonelik etkinlikler.
LAMBDA ISTANBUL Escinsellik konusunda halki bilinclendirmek ve escinsellere yonelik ayrimciligin ve insan haklari ihlallerinin ortadan kaldirilmasina yonelik calismalar yapmak amaclanmaktadir.
LIONS (118 E) YONETIM CEVRESI Insanlara karsiliksiz hizmet etmek amaclanmaktadir.
MOR CATI KADIN SIGINAGI VAKFI Amaci, siddete maruz kalan kadinlara destek olmak ve kamuoyunu bilgilendirip, egitmektir.
OGRETILEBILIR COCUKLARI KORUMA DERNEGI (OCKD) Zihinsel engelli cocuklarin rahatsizliklarini rehabilite etmek, ailelerine bu konuda yardimci olmak ve egitim vermek, 0-2 yas grubundan baslayarak, 35 yasina kadar ogretilebilir konumdaki cocuklari belirli seyleri yapabilir ve uygulayabilir hale getirmeye calismak temel amaclaridir.
OZGUR DUSUNCE VE EGITIM HAKLARI DERNEGI (OZGUR-DER) Insan haklari konusunda magdur olan herkesin haklarini savunmak amaclanmaktadir.
OZGUR KADININ SESI DERGISI Amaci, kadin orgutlenmesini saglamaktir.
OZGUR TUTUKLU VE HUKUMLU AILELERI YARDIMLASMA DERNEGI (OZGUR-TAYAD) Amaclari, tutuklu aileleriyle yardimlasmayi saglamak, tutuklu ve ailelerinin toplumda yalnizlastirilmasiyla mucadele etmek ve bu insanlarin toplumla baglarinin yeniden kurulmasini saglamak, onlarin da talepleri olabilecegini ortaya koymaktir.
OZGURLUGUNDEN YOKSUN BIRAKILAN COCUKLARLA DAYANISMA DERNEGI (OZGE-DER) Cezaevinden cikan ama gidecek yeri olmayan cocuklarin ihtiyaclarini karsilamak baslica amacidir.
PIR SULTAN ABDAL 2 TEMMUZ KULTUR VE EGITIM VAKFI Amaclari, Alevi inanc ve geleneklerini ortaya cikarmak; hosgoruyu, barisi, kardesligi savunmak; toplumun aydinlatilmasi, katilimci demokratik ve ozgur dusunceli bir toplum yapisi icin calismalar yapmaktir.
PIR SULTAN ABDAL KULTUR DERNEGI (PSAKD) Amaci, Pir Sultan'in yasami ve felsefesi dogrultusunda sosyal, kulturel calismalar yapmak, Anadolu halk kulturunu yasatmak, gelistirmek ve yaymanin yani sira demokrasi, laiklik ve insan haklari gibi degerlere sahip cikmaktir. Ozgun Alevi ogretisini gelecek kusaklara tasimak amaclanmaktadir.
ROZA KURT KADIN DERGISI Amaci, Kurt kadinlarinin taleplerini ve sorunlarini anlatmak, cozum icin orgutlenmektir.
SAPPHO'NUN KIZLARI Escinsel kadinlar olarak bir arada durmak, diger lezbiyenlere ulasabilmek, heteroseksist ve ataerkil duzene karsi diger muhalif gruplarla birlikte escinsellik ve feminizm karsisindaki onyargilara karsi mucadele vermek amaclanmaktadir.
SIGINMACILAR VE GOCMENLERLE DAYANISMA DERNEGI (SGDD) Dernek, insan haklarini gozeten sivil toplum kurulusudur. Kar amaci gutmeyen, multeci ve siginmacilara yardim amacli insani bir kurulustur. Multeciler konusunda kamuoyunu bilinclendirmek ve multecilere sosyal yardimda bulunmak amaclanmaktadir.
SIVIL ANAYASA GIRISIMI Kendi anayasasini yapmis bir toplum olmak uzere calismalar yapmak; anayasanin icerigi ile ilgili degil, yontemiyle ilgili degerlendirmelerde bulunmak, yurttaslarin anayasal haklariyla ilgili dusunmelerini saglamak ve toplumsal bir uzlasma sureci anlayisini olusturmak amaclanmaktadir.
SOKAK COCUKLARI REHABILITASYON DERNEGI Aile ortamindan kopmus sokaklarda yasayan sorunlu, maddi-manevi yardima muhtac olup kotu kosullarda calistirilan, evden kacmis madde bagimlisi olan cocuk ve gencleri bu olumsuz davranis ve aliskanliklarindan arindirip topluma ve ailelerine kazandirmak; sokaklarda yasayan cocuk ve genclerin barinma, saglik, egitim ihtiyaclarini karsilamak, onlara is ve meslek edinebilmeleri icin olanaklar yaratmak (is atolyeleri kurmak) amaclanmaktadir.
SOKAK COCUKLARINI KORUMA DERNEGI Sokak cocuklarini sokaklardan kurtarmak, cocuk istismarinin onlenmesi, egitilmesi, topluma kazandirilmasi icin calismak ve bu cocuklarin barinmalarini saglayacak merkezler acmak temel amaclaridir.
SOSYAL DEMOKRASI VAKFI Toplumda cogulcu ve ozgurlukcu demokrasinin butun kavram, kural ve kurumlari ile yerlestirilmesi; emege, insana ve dogaya saygi anlayisinin yayginlastirilmasi; ozgurluk, esitlik, dayanisma, adalet, baris ve durustluk gibi degerlerin tum insanlarin ortak anlayisi olarak benimsenmesi icin calismalarda bulunmak baslica amacidir.
TOPLUMSAL HUKUK ARASTIRMALARI VAKFI (TOHAV) Insan haklari konusunda yapilan calismalara katkida bulunmak. Mesleki ve bilimsel yonden bu alanda calismalar yapmak ve yapilan bu gibi calismalarla Turkiye’de insan haklarinin gelismesine katkida bulunmak.
TUTUKLU HUKUMLU AILELERLE YARDIMLASMA VE DAYANISMA DERNEGI (TUHAD) Tutuklu aileleriyle maddi ve manevi konularda yardimlasma organizasyonlari hazirlamak.Tutuklu aileleriyle maddi ve manevi konularda yardimlasma organizasyonlari hazirlamak.
TUTUKLU VE HUKUMLU AILELERIYLE YARDIMLASMA, DAYANISMA, HAK VE OZGURLUKLER ICIN MUCADELE DERNEGI (HAKDER) Amaci, insan temel hak ve ozgurluklerine sahip cikmak, tutuklu ve tutuklu ailelerinin sorunlariyla ilgilenmek, cesitli etkinlikler duzenleyerek kulturel ve sosyal faaliyetlerde bulunmaktir.
TUTUKLU VE HUKUMLU YAKINLARI BIRLIGI (TUYAB) Tutuklu ve hukumluler ile ailelerinin sorunlarina cozum uretme ve onlarla dayanismaya yonelik calismalar yapmak (tutuklu ve hukumluler arasinda ideoloji ve adi-siyasi suc ayrimi yoktur), cezaevi sorunlarinin cozumu icin kamuoyu yaratmak ve bilgilendirmek amaclanmaktadir.
TURK ANNELER DERNEGI Amaci, anne olan kadinin maddi ve manevi yonden kalkindirilmasi ve aydinlatilmasi suretiyle cocugunu topluma yararli ve mutlu birer vatandas olarak yetistirilmesini saglamaktir. Turk toplumunu kalkindirmak icin faaliyetlerde bulunmak amaclanmaktadir.
TURK DEMOKRASI VAKFI Turk demokrasisinin dunu, bugunu ve gelecegi uzerine arastirmalar yapmak, demokrasi egitimi planlamasi yapmak veya yapilanlari desteklemek, bu planlara uygun olarak egitim ve yonetme programlari olusturmak, demokrasi egitimi programi cercevesinde gencler ve buyukler icin seminer, sempozyum, panel ve acik oturumlar, konferanslar ve diger toplantilar duzenlemek amaclanmaktadir.
TURK HUKUK ENSTITUSU DERNEGI Amaci, Turk hukukunun gelismesine, etkinligine ve hukukcular arasinda birlik ve dayanismanin gelismesine katkida bulunmaktir.
TURK HUKUK KURUMU Ataturk ilkelerine bagli kalarak Turk hukukunun gelismesine hizmet vermek, dergi cikarma, yazi hazirlama, toplanti duzenleme gibi calismalar yaparak bu konulari kamuoyuna duyurmak, laik cagdas hukukun yerlesmesi icin mucadelede bulunmak amaclanmaktadir.
TURK HUKUKCU KADINLAR DERNEGI Kadin ve cocuk haklariyla ilgili yasal gelismelere ve bunlarin uygulamalarina iliskin calismalar yapmak, kadin hukukcular arasindaki isbirligini saglamak amaclanmaktadir.
TURK KADINLAR BIRLIGI (TKB) Amaci, kadinlarin ekonomik, sosyal, siyasal esitligini saglamaya calismak, kadinlarin egitim duzeyinin yukselmesini saglamak, kadin hareketini guclendirmek, kadin ve aileye yonelik toplum merkezleri kurmaktir.
TURK KADINLAR BIRLIGI VE DAYANISMA DERNEGI (TKBDD) Uluslararasi platformda Turk kadinini temsil etmek, kadinin statusunu yukseltmek; egitim, saglik, hukuk acisindan kadinin erkekle esitligini saglamaya calismak amaclanmaktadir.
TURK KADINLAR KONSEYI DERNEGI Turk kadininin kuresel hedefler dogrultusunda kalkinmaya katilmasini saglamak, kadinlari insan haklari konusunda bilinclendirmek ve buna iliskin ulusal ve uluslararasi calismalar yapmak, Turkiye'nin uluslararasi sozlesmeler cercevesinde gerceklestirmeyi taahhut ettigi eylem planlarinin uygulanmasinda aktif olarak calismak, kadin ve aile yasamina iliskin sorunlarin cozumune yonelik hizmetlerde bulunmak baslica amaclaridir.
TURK KADINLARI KULTUR DERNEGI Amaci, kadinlarin, dolayisiyla cocuklarinin ve genclerin egitim, kultur acisindan yetismesini saglamak, bunlar icin calismalarda bulunmak, yuvasini ve yurdunu koruyabilmesi icin Turk kadinini butun asiri ve yikici cereyanlara karsi ikaz ve techiz etmek, milli varligimizi meydana getiren degerler ve kiymet hukumlerinin yasatilmasinda, vatan cocuklarina asilanmasinda onlara fikren yardimci olmaktir.
TURKIYE AILE PLANLAMASI DERNEGI Aile planlamasi ve egitimi ile ilgili konularda surdurulebilir gelismeler yapmak ve bu gelismelerin surekliligini saglamak amaclanmaktadir.
TURKIYE BAROLAR BIRLIGI INSAN HAKLARI KOMISYONU Amaci, insan haklari alanindaki gelismelere gore yasalardaki eksiklikleri ve adli kusurlari bulmak, hukukcularin savunma haklarina yonelik hak ihlallerini engellemektir
TURKIYE BAROLAR BIRLIGI KADIN HUKUKU KOMISYONU (TUBAKKOM) Aile ici siddet de dahil olmak uzere kadinlara karsi yapilan her turlu ayirimciliktan kaynaklanan sorunlara karsi cozum getirilmesi ve toplumsal alanda esitligin saglanmasi amaclanmaktadir.
TURKIYE COCUKLARA YENIDEN OZGURLUK VAKFI (TCOYV) Cocuk suclulugu uzerinde calismalar yapmak ve bunu onlemek; suclu cocuklarin topluma kazandirilmasini ve toplumun bu konuda bilinclendirilmesini saglamak; cocuk haklari konusunda politika uretmek ve devlete kabul ettirmek; tutukevlerinde, ceza ve islah evlerinde kalan genclerin yeniden toplumsallasmasina destek olmak; cocuk suclulugunu onleme uzerine calismalar yapmak; ozelde cocuk suclulugu, genelde cocuk haklari konusunda belgeleme merkezleri kurmak ve bu konuda kamuoyu destegini saglamak baslica amaclaridir.
TURKIYE GAZETECILER CEMIYETI Cemiyetin temel amaci; gazete, dergi, radyo, televizyon gibi yazili, isitsel, gorsel ve elektronik iletisim alanlarini kapsayan gazetecilik meslegini, meslegin geleneklerini ve ahlak ilkelerini korumak, herkesin bilgi edinme, gercekleri ogrenme hakkinin bir araci olan iletisim ve dusunce aciklama ozgurlugunu savunmak, gazetecileri meslekleri icinde maddi ve manevi yonleriyle ilerletmek ve yuceltmektir. Dernek, amacina ulasmak icin su calismalarda bulunmaktadir: Gazetecilik meslegini temsil eder, uyelerine yardimlar saglar, gazeteciler arasinda yakinlasmayi saglar, meslek sorunlarini incelemek, cozum yollari bulmak icin ilgili kuruluslarla isbirligi yapar.
TURKIYE INSAN HAKLARI KURUMU VAKFI Amaci, insan haklarinin ve temel ozgurluklerinin kazanilmasi, kullanilmasi, korunmasi ve gelistirilmesi icin calismalar yapmak; bireysel ve toplumsal alanda insan haklari kulturunun ve bilincinin yerlestirilmesi icin caba harcamaktir.
TURKIYE INSAN HAKLARI VAKFI Amaci, iskence goren, cezaevleri kosullarindan kaynakli sagligini yitiren kisilerin tedavi ve rehabilitasyonunu saglamak ve insan haklari ihlallerinin onlenmesi konusunda caba gostermektir.
TURKIYE KADIN DERNEKLERI FEDERASYONU Temel amaci, kadina maddi ve manevi yardimda bulunmak, kadini yuceltmek, kadini ve cocugu egitmek, uye dernekler arasinda koordinasyonu saglamak, tuzugunde belirtilen ilkelere gore dis ulkelerdeki federasyonlar araciligi ile Turk kadinini tanitmak, kadin haklari konusunda parlamentoya projeler sunmak ve kadini her alanda desteklemektir.
TURKIYE KORUNMAYA MUHTAC COCUKLAR VAKFI Muhtac cocuklarin korunmasi ve gunun sartlarina uygun olarak yetistirilmelerini saglamak amaclanmaktadir.
TURKIYE SOROPTIMIST KULUPLERI FEDERASYONU Is hayati ve yasamin diger alanlarinda yuksek ahlak ilkelerine bagli kalmak, insan haklarinin tum insanlara saglanmasi ve ozellikle kadinlarin konumunu gelistirmek ve yukseltmek icin caba harcamak, butun ulkelerin Soroptimistleri arasinda dostlugu ve beraberlik duygusunu gelistirmek, hizmet zihniyetini ve insanlar arasi anlayisi canli tutmak, uluslararasi anlayisa ve evrensel dostluga katkida bulunmak baslica amaclaridir.
TURKIYE SOSYAL, EKONOMIK VE SIYASAL ARASTIRMALAR VAKFI (TUSES) Siyasal ve ekonomik konularda arastirma, egitim ve yayin yapmak, cogulcu demokrasinin butun kurum ve kurallari ile isledigi, bireyin ve toplumun refahi, huzuru ve mutlulugunun saglanmasina yonelik bir toplum duzeninin kurulup guclendirilmesine katkida bulunmak amaclanmaktadir.
TURKIYE'DE EV EKSENLI CALISAN KADINLAR CALISMA GRUBU Ev eksenli calisma konusunda bir ulke gundemi olusmasina katkida bulunmak, evde calisma konulu ILO standardinin kabulune katkida bulunmak ve evde calisan kadinlarin orgutlenmelerine yardimci olmak baslica amaclaridir.
UCAN SUPURGE Kadin sorununa ve kadin hareketine duyarli kadinlari bulusturmak, aralarinda bag kurarak bilgi ve deneyim aktarimlarini kolaylastirmak, onlarin sorunlarinin cozumune yonelik cesitli cabalarini desteklemek ve kadinlarin kendilerini guclendirmelerine yardimci olmak amacidir.
ULUSAL BIRLIK ICIN DUSUNCE VE EYLEM VAKFI Demokratik, laik, sosyal hukuk devletini ve Ataturk ilke ve inkilaplarini korumak; sosyal adalet, cevre bilinci ile insan haklarina sayginin egemen olmasini saglamak amaclanmaktadir.
UMUT COCUKLARI DERNEGI Sokakta yasayan cocuk ve genclerin topluma kazandirilmasi amaclanmaktadir.
UMRANIYE KADIN MERKEZI DERNEGI Amaci, kadinin sosyal, kulturel, ekonomik gelisimini saglamaktir.
YABANCI ESLER DERNEGI Turkiye'deki yabanci eslerin haklarini korumak ve topluma entegrasyonlarini saglamak baslica amacidir.
YAKINLARINI KAYBETMIS AILELER DERNEGI (YAKAD) Yakinlarini kaybetmis ailelerin kayiplarini birlikte aramak, kaybolmalari onlemek, yerel yonetimlerle birlikte kayiplarla ilgili yonetim birimleri olusturmak amaclanmaktadir.
TURKIYE SIGINMA HAKKI VE MULTECILERIN INSAN HAKLARI PLATFORMU (TSMP) – Y
SIGINMACILAR VE GOCMENLERLE DAYANISMA DERNEGI (SGDD/ASAM) - HY, SY, IY, Y
ULUSLARARASI AF ORGUTU TURKIYE GRUPLARI (AI) - HY, Y
HELSINKI YURTTASLAR DERNEGI (HYD) - Y
ISTANBUL BAROSU MULTECILER CALISMA GRUBU - HY, Y
ANKARA BAROSU MULTECILER CALISMA GRUBU - HY, Y
IZMIR BAROSU MULTECILER CALISMA GRUBU - HY, Y
INSAN KAYNAGINI GELISTIRME VAKFI (IKGV) - HY, SY, Y
GOC EDENLER SOSYAL YARDIMLASMA VE KULTUR DERNEGI (GOC-DER)
KADIN TAVRINI GELISTIRME INISIYATIFI (KATAGI)
Turkiye’nin Insan Haklari Stratejilerinin Degerlendirmesi
Insan haklari, Turk hukuk duzeninde son derece kisitli bicimde yer alabilmistir. 158 yillik hukuk duzeninin aksesuari olmaktan oteye gidememistir. Yine Turk siyasal yasaminda ve kulturunde daha da onemsiz bir yere sahiptir. Turkiye’de son donemde beliren kucuk ama militan gruplar disinda, insan haklari ihlalleri karsisinda surekli ve tutarli bir tavir alan siyasal-toplumsal bir guc bulunmamaktadir . Turkiye baslangicindan beri bu alandaki kurallasmalarin tarafidir, 1945 sonrasinda ise Birlesmis Milletler ve Avrupa Konseyi’ne uye olmus, AGIK’e katilmis, bir dizi Uluslar arasi sozlesme ve belgeyi kabul etmistir. Ancak bu kurallar uygulanmak icin degil kosullar oyle gerektirdigi icin kabul edilegelmistir . Disisleri, kendisine bictigi “ulusal cikarlarin savunucusu” rolunu oylesine benimsemistir ki, dis politikanin yurutulmesi gorevinin anlasilir geregi olan ama demokratik rejimlerde makul olculeri asmayan gizlilik kaygisi asiri boyutlara varmistir .
Disisleri, insan haklarini ancak kendi yetki ve gorev alaniyla sinirli bir bicimde, sadece dis iliskilerin yurutulmesi baglaminda algilamakta, “devlet isi” olarak gordugu ulusal uygulamanin evrensel normlara uygunlugu konusunda kendisini sorumlu gormemektedir . Bu boyutu ile insan haklarini, insani olmaktan cikartarak sadece siyasi bir sorun algilamaktadir. Bostanci bu konudaki gorusleri soyle ozetlemektedir:
“Disisleri, siyasal bir zorunluluga donusmedikce, insan haklarina iliskin Uluslararasi normlarin ulusal hukuka aktarilmalari kaygisini tasimamaktadir. Insan haklari alanindaki kurallari diplomatik rutin icinde torensel imzalar, parlak sozlerle kabul etmekte, ama bu haklarin, asil olarak Turkiye’nin kendi yetki alani icinde bulunan herkese karsi yukumlulukleri demek oldugunu goz ardi etmektedir....Turkiye’nin, insan haklari sozlesmeleriyle yaratilan Uluslararasi organlara sundugu raporlar ve bu organlar onundeki savunmalari da Disislerinin insan haklarini salt Uluslararasi boyutu ile algiladigini gostermektedir. ”
Disislerinin insan haklari konusundaki reform onerileri ya da uyarilari, gercekte Uluslararasi baskilari asma kaygisindan oteye gitmemektedir. Turkiye’nin karsi karsiya kaldigi baski ve yaptirimlarin hafifletilmesinden ibarettir. Insan haklari savunuculari ve magdurlari insan haklarini politikaya alet etmekle suclarken, diger yandan da insan haklari mucadelesinin hukuksal zemine cekilmesini engellemeye calismaktadir.  Disislerinin insan haklari ihlallerine karsi savunmalarinda gercekdisi ve maksatli olarak nitelendirdigi bu iddialari yerine getirenlerin suclanmasindan ibarettir.
Gunumuz kosullarinda giderek artan sayida Uluslararasi kurum, orgut yanisira bunlarin olusturdugu insan haklari belgelerinin birlikte degerlendirilmesi ile insan haklarinin “evrensel”, “bireysel”, “dokunulmaz”, vazgecilemez”, “devredilemez” ve “bolunemez” ozelliklerinin one cikartilmasi gerekmektedir.
Elimizdeki bir diger onemli veri de yine Uluslararasi sivil toplum orgutleri ve hukumet-disi kuruluslarin Uluslararasi politikada giderek daha fazla onem kazanmakta oldugudur.
Bu degerlendirmeler bir araya getirildiginde Uluslararasi politika ve disislerinde insan haklari orgutlerinin destegini almak, ulke ve ulus olarak hakliliklarimizi anlatmakta, dolayisi ile ulusal cikarlarimizin korunmasinda giderek artan oneme sahip olmaktadir.

SONUCLAR ve KAYNAKLAR

Sonuc ve Degerlendirme
Elimizdeki bu veriler isiginda insan haklari konusundaki Uluslararasi politikalarin gelistirilmesi amacina yonelik oneriler su sekilde siralanabilir:
Tum Uluslararasi orgutlerle olan iliskiler siklastirilmali ve duzeyi artirilmalidir.
Bu orgutlerin kabul ettigi sozlesme, tavsiye ve oneriler, hizla ic kamuoyu ile paylasilmalidir.
Dusunce kuruluslari ile bu metinlerin yorumlanmasi ve olasi ciktilari, ulusal politikalara etkisi uzerine yontemler gelistirilmelidir.
Hukumet Disi Kuruluslarla yakin temaslarda bulunulmali, bunlarin Uluslararasi isbirligi ve baglantilarda daha etkin olmalari ve yonetici konumlar almalari desteklenmelidir.
Insan haklarinin evrenselligi ve bolunemezligi konusu gorusmelerde one cikartilmalidir.
Evrensel nitelikteki ulusal kulturel degerlerimizin one cikartilmasi, cok etnik ve kulturel yapi icinde dostca birarada yasama perspektifinin Turkiye’deki yuzyillardir surdurulen uygulama ornekleri Uluslararasi topluma sunmaya yonelik calismalar desteklenmelidir.
Insan haklarinin cok boyutlu yapisi goz onune alinarak, “evrensel”, “bireysel”, “dokunulmaz”, vazgecilemez”, “devredilemez” ve “bolunemez” olusu konularinda yeni oneriler gelistirilerek Uluslararasi toplumla paylasilmali, insan haklari konusunda olusturulan sozlesme, tavsiye ve kararlara aktif katilim saglanmalidir.
Insan haklari konusunda kabul edilen belgelerin ulusal politikalara yansimalari konusunda izleme komitesi olusturulmali, buradan elde edilen bilgiler dunya kamuoyu ile paylasilmalidir.
Ulke raporlarinda dile getirilen konular hassasiyetle incelenerek, ilgili kurumlardan konunun devami ve sonuclari hakkinda surekli bilgi istenmeli, yerine getirilmesi icin gerektiginde danismanlik yapilmalidir.
Ulusal mahkemelerin Uluslararasi Sozlesmeler konusunda bilgilenmesi ve ic hukuka yansitilmasi icin ortak toplantilar duzenlenmelidir.
Yakinmalara dayali denetimlerde kabul edilirlik kosulu olarak ic basvuru yollarinin tuketilmesi one cikartildigi icin Disisleri Bakanligi bunyesinde bir basvuru ve danismanlik birimi olusturulmalidir.
Ziyarete dayali denetimler icin gelen calisma gruplarina ve raportorlere yeterli ve uygun olanaklar saglanmali, farkli sivil toplum kuruluslarinin ve goruslerinin de alinmasi konusunda yonlendirilmelidirler.
Uluslararasi orgutlerle dogrudan iliski kurulan resmi ve ozel kuruluslara (ILO icin Calisma Bakanligi, Isci ve Isveren Sendikalari, UNESCO icin Milli Egitim Bakanligi ve ogretmen orgutleri vb) Uluslararasi iliskiler ve uygulamalari konusunda yeterli bilgi ve belge saglanmalidir.
Uluslararasi toplantilar duzenleyen hukumet disi kuruluslara yonelik Turkiye’nin politikalari ve uygulamalari konusunda aydinlatici bilgi ve belgelendirmeler saglanmalidir.

Kaynaklar
Kitaplar
1. Akillioglu, Tekin Insan Haklari 1, Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri, AU SBF Yayini, Ankara. 1995
2. Arsava,Ayse Fusun, Azinlik Kavrami ve Azinlik Haklarinin Uluslararasi Belgeler ve Ozellikle Medeni ve Siyasi Haklar Sozlesmesinin 27. Maddesi Isiginda Incelenmesi. AU SBF Yayini. Ankara. 1993, s 1 (dipnot 1)
3. Buergenthal-Alexandre Kiss, Thomas, La Protection international des droits de l’homme (Précis), Editions N.P. Engel, Kehl, Strasbourg, Arlington, 1991
4. Canatan, O.B., Felsefi Birey-Felsefi Ozgurluk, Felsefe Sorunlari baslikli Makale, Felsefe Dergisi, Istanbul, Ekim 1987, S.87/5, s.5-25
5. Donnelly Jack., Teoride ve Uygulamada Evrensel Insan Haklari (c. Mustafa Erdogan- Levent Korkut) Yetkin yayinlari, Ankara, 1995,s.27-29,37.
6. Gemalmaz, M.S., Ulusalustu Insan Haklari Hukukunun Genel Teorisine Giris, Beta Yayini, Istanbul, 1997, s.388-389
7. Gulmez, Mesut ''iskencenin Onlenmesi Avrupa Komitesi ve Turkiye'ye Yonelik Acik Bildirimleri” Amme idaresi Dergisi, Cilt 31. Sayi 1, Mart 1998, s. 13 vd.
8. Gulmez, Mesut Sendikal Haklarin Uluslararasi Kurallari ve Turkiye (UCO/ILO Sozlesme ve ilkeleri), TOOAIE Yayini, Ankara, 1988, s 377-421
9. Gulmez, Mesut ''Serbest Bolgelerde Grev Hakki ve Anayasa Mahkemesi Karari'', Bahri Savci'ya Armagan, Mulkiveliler Birligi Vakfi Yayini, Ankara 1988, s. 279-280
10. Gulmez,Mesut  “Evet, Uluslararasi Sozlesmeler Anayasa-Ustudur”, Cumruhiyet, 17 Haziran 1998,
11. Gulmez,Mesut  “Insan Haklarinin Korunmasinda Ilk Konusal Ozel Denetim Yontemi: Kayiplar Calisma Grubu”, Insan Haklari Yillari, C.19-20, 1997-1998, s.29
12. Gulmez,Mesut  Dunya'da Memurlar ve Sendikal Haklar. TODAIE Yayini, Ankara, 1996, s. 229-238 ve 239-277
13. Gulmez,Mesut  Insan Haklari ve Demokrasi Egitimi: Egemenlik Insanindir, TODAIE Yayini, No:303, Ikinci Basim, ankara, Nisan 2001, s.1-22
14. Gulmez,Mesut  Insan Haklarinin Uluslararasi Korunmasi (BM Sistemleri), IHDE Elkitaplari Dizisi. No 1 , TODAIE Insan Haklari Merkezi Yayini, Ankara. 1996;
15. Gulmez,Mesut  Insan Haklarinin Uluslararasi Korunmasinda Sozlesme Disi Sistemler, (Ed. Oya Citci) Turkiye’de Insan Haklari Konferansi, 7-9 Aralik, 1998, TODAIE Yayini, No.301, 1.Baski, Ankara, Haziran 2000, s.161
16. Gulmez,Mesut , "12 Eylul'den Gunumuze ILO Denetim Organlari Onunde Turkiye (Yasal Boyut)", Cahit Talas'a Armagan, (Yay. Haz Alpaslan Isikli-Mesut Gulmez), Mulkiyeliler Birligi Vakfi Yayini, Ankara, 1990, s 247-283.
17. Gulmez,Mesut , "87 , Uye Devlet Olarak Turkiye'yi Baglar", s. 11 vd
18. Hancerlioglu Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, Istanbul, 1978
19. Hancerlioglu, O., Felsefe Ansiklopedisi (Kavramlar ve Akimlar ), Remzi Kitabevi, 1. Basim, Istanbul, 1977, Cilt.3, s.100
20. Helmons, S.M., “La quatrième génération des droits de l’Homme”, Les droits de l’homme au seuil du troisième millénaire eb hommage à Pierre Lambert, Bruylant, Bruxelles, 2000, s.551
21. Kaboglu, I., Dayanisma Haklari, IHDE Dizisi, 3. TODAIE Insan Haklari Arastirma ve Derleme Merkezi Yayini, Ankara, 1996
22. Kaboglu, I.O., Kolektif ozgurlukler, Dicle Universitesi Hukuk Fakultesi Yayini, Diyarbakir, 1989, s.30-34;
23. Kucuradi Ioanna, Etik, Meteksan yayini, Ankara 1988, s.162
24. Kucuradi Ioanna, Insan Haklarinin Felsefi Temelleri, Turkiye Felsefe Kurumu Yayini, Ankara, 1982, (Felsefe ve Insan haklari,s.49)
25. Lindholm, Tore, Insan Haklari Evrensel Bildirisi
26. Mathieu, Jean-Luc . La défense internationales des droits de l'homme. Que sais-je. PUF. Paris. 1993, s. 41-43
27. Mengusoglu, T., Ethik ve Antropolojik Acidan Ozgurluk Kavrami, («Der ethische und antropologiche Freiheitsbegriff»; Sonderausdruck aus der Festschrift fur Prof. W. Heistermann, Berlin, 1979 (Prof. T. Mengusoglu’nun, Prof. W. Heistermann icin yayinlanmis bu armagan kitabinda yer alan yazisinin ayri basimindan cevrilmistir. Cev. U. Gokberk), Yazko Felsefe Yazilari Dizisi:1, Haz. S. Hilav, Istanbul, 1982, s.31-42
28. Monod, J., Raslanti ve Zorunluluk (Le hasard et la nécessité), Dost Kitabevi Yayinlari, No:16, 1. Baski, Ankara, Ekim 1983
29. Ondul, H., Insan Onuru, http://www.ihd.org.tr/makale/onur/onur.html, 25.02.2002
30. Ozdek, Yasemin, Uluslar arasi Politika ve Insan Haklari, Oteki Yayini, Ankara, 2000, s.194; ;
31. Ozon Mustafa Nihat, Osmanlica Turkce Sozluk, Bilgi Yayinevi, Ankara,1971;  ;
32. Ozon Nijat, Buyuk Dil Kilavuzu, YKY., Istanbul,1995;
33. Tarhanli, Turgut, Birlesmis Milletler Orgutu ve Insan Haklarinin Korunmasina Iliskin Baslica Usuller, Insan Haklari (Ed. Oktay Uygun), Yapi Kredi Yayinlari-1410, Cogito-98, Istanbul, Aralik 2000, s.407-436
34. Uygun, O., “Insan Haklari Kurami”, Insan Haklari, Cogito, YKY, Istanbul, 2000, s.21-25
35. Ulku-Ozcan, Yalim ,Turkce Es ve Karsit Anlamlilar Sozlugu, Bilgi yayinevi, Ankara,1983
36. Valticos, Nicolas ''Les mécanismes internationaux de protection des droits de I'homme''. Droit international, Bilan et perspectives, Tome 2, s. 1225
37. Yacoup,Joseph , Les minorites, quelle protection?, Deselée de Brouwer, Paris. 1995, s 253-270; , s 6-8;
38. Yaman, H., Temel Hak ve Hurriyetlerin Sinirlandirilmasi, www.turkhukuksitesi.com/ H U K U K   V E   I N S A N   H A K L A R I   S I T E S I N E   H O S G E L D I N I Z __.htm, 3 Mart 2002
39. Birlesmis Milletler Belgeleri
40. BIT, BuIletin officiel, Rapports du Comité de Ia liberté syndicale (302e et 303e rapports), vol. LXXIX, 1996, série B, No 1, s. 169-173
41. Nations Unies (NU), Conseil economique et social (CES), Commission des droits de I'homme, (CDH) Cinquantieme session, Bon fonctionnement des divers organes dc supervision, d'enqnete et de controle de Ia mise en oeuvre des obligations conventionnelles des Etats en matiere de droits de I'homme et des normes internationales en vigueur dans ce domaine, Rapport du Secretaire general, E/CN,4/1994/42, 10 fevrier 1994
42. NU, CES, Application !Ie Ia Declaration sur I'élimination de toutes Ies formes d'intolerence et de discrimination fondées sur Ia religion ou la conviction, Rapport presente par M. A. Amor, Rapporteur special, conformement a Ia resolution 1997/18 de la Commission des droits de I'homme, E/CN.4/1998/6, 22 Janvier 1998, s. 8, 16 ve 18.
43. NU, CES, Application de la Declaration sur I'élimination de toutes Ies formes d'intolerence et de discrimination fondées sur la religion ou la conviction, Rapport presente par M. A. Amor , Rapporteur special, conformement a Ia resolution 1994/18 de Ia Commission des droits de I'homme, E/CN.4/1995/91 , 20 Décembre 1994, s, 108-109.
44. NU, CES, CDH, Rapport du Rapporteur special charge de Ia question de I'independance des juges des avocats, M. Param Cumaraswamy, E/CN.4/1997/32, 19 FevrIer 1997 s. 41-43
45. NU, CES, CDH, Rapport du Rapporteur special charge de Ia question de I'independance des juges et des avocats, M. Param Cumaraswamy, E/CN.4/1998/39, 2 Fevrier 1998 s. 50-52
46. NU, CES, CDH. Cinquant-troisieme session, Rapport du Haut Commissaire des Nations Unies pour les droits de l'homme, Créer un partenariat pour les droits de l'homme, E/CN.4/1997/98, 24 Février 1997 , s. 17
47. NU, CES, E/CN,4/1994/42, s.15
48. NU, CES, E/CN.4/1997/34, 13 Décembre 1996,
49. NU, CES, E/CN.4/1998/43, s. 71-74.
50. NU, CES, E/CN.411998/45, S.23-24
51. NU, CES, E/CN.411998145, S. 39
52. NU, CES, Executions extrajudiciaires, sommaires ou arbitraires, Rapport presente par M. Bacre Waly Ndiaye, Rapporteur special, conformement a Ia resolution 1993/71 de Ia Commission des droits de l'homme,E/CN.4/1994/71, 7 Décembre 1993, s. 142-148
53. NU, CES, Executions extrajudiciaires, sommaires ou arbitraires, Rapport presente par M. Bacre Waly Ndiaye, Rapporteur special, conformement a Ia resolution 1994/82 de Ia Commission des droits de I'homme, E/CN.4/1995/61, 14 Décembre 1994, s 99-102.
54. NU, CES, Executions extrajudiciaires, sommaires ou arbitraires, Rapport presente par M. Bacre Waly Ndiaye, Rapporteur special, conformement a Ia resolution 1996/74 de Ia Commission des droits de I'homme, Additif, Situation dans Ies pays mis en cause, E/CN.4/1997/60/Add.l, 23 Décembre 1996, s. 121-127.
55. NU, CES, F/CN.4/1994/42,, s. 17.
56. NU, CES, F/CN.4/1997/38; NU, CES, F/CN.4/1998/46, 13 Février 1998.
57. NU, CES, F/CN.4/1997/98, s. 17.
58. NU, CES, Proffiotion et protection du droit a Ia Iiberte d'opinion et d'expression, Rapport du Rapporteur Special, M, Ahid Hussain, établi en appilication de Ia résolution 1993/45 de Ia Commission des droits de I'homme, E/CN.4/1995/32, I7 Décembre 1994, s 37-44
59. NU, CES, Proffiotion et protection du droit a Ia Iiberte d'opinion et d'expression, Rapport du Rapporteur Special, M, Ahid Hussain, établi en appilication de Ia résolution 1996/53 de Ia Commission des droit., de l'homme, Additif, Mission en Turquie, E/CN.4/1997/31/Add 1. 11 Février 1997, s. 1-14
60. NU, CES, Promotion et protection du droit a Ia Iiberte d'opinion et d'expression: Rapport Rapporteur special, M. Abid Hussain, etabli en application de Ia resolution 1996/53 de la Commission des droIts de l'homme, Additif, Mission en Turquie, E/CN.4/1998/40/, 28 Janvier 1998, s. 29-31.
61. NU, CES, Questions des disparitions forcées ou involontaires, Rapport du Groupe de travail sur les disparitions forcées ou involontaires, E/CN.4/1995/36, 30 Décembre 1994, s 73-75
62. NU, CES, Questions des disparitions forcées ou involontaires. Rapport du Groupe de travail sur les disparitions forcées ou involontaires, E/CN.4/I997/34. 13 Décembre 1996, s.62-65
63. NU, CES, Rapport du Group de travail sur Ia detention arbitraire, Additif, Decisions adoptees par Ie Group de travail sur Ia detention arbitraire, E/CN.4/1997/60/Add.l, 29 Octobre 1996, s. 14-15.
64. NU, CES, Rapport du Group de travail sur Ia detention arbitraire, E/CN.4/1994/60/27, 7 Décembre 1993, s. 26..
65. NU, CES, Rapport du Group de travail sur Ia detention arbitraire, E/CN.4/1996/40, 15 Décembre 1995, s. 16-17.
66. NU, CES, Rapport du Group de travail sur Ia detention arbitraire. E/CN.4/1995/31, 21 Décembre 1994, s. 13.
67. NU, CES, Rapport du Group de travail sur la detention arbitraire, E/CN.4/1995/31, 21 Décembre 1994, s. 13
68. NU, CES, Rapport soumis par le Rapporteur special, M. Nigel S. Rodley, en application de Ia résolution 1992/32 de la Commission des droits de l'homme, E/CN.4/1994/31, 6 Janvier 1994, s. 119-133
69. NU, CES, Rapport soumis par le Rapporteur special, M. Nigel S. Rodley, en application de Ia resolution 1995/37 de Ia Commission des droits de I'homme, E/CN.4/1997/7/Add.1, 20 Décembre 1996, s 98-107
70. NU, CES, Rapport soumis par le Rapporteur special, M. Nigel S. Rodney, en application de Ia resolution 1995/37 de Ia Commission des droits de I'homme, E/CN.4/1998/38, 24 Décembre 1998, s 41-43; Bu ziyaret, 9-19 Kasim 1998 tarihleri arasinda gerceklesmistir.
71. NU, CES, Suivi de Ia Conference mondiale sur Ies droits de I'homme, Rapport du Haut Commisaire des Nations Unies aux droits de I'homme E/CN4/1998/122, 23 Subat 1998, s.28-30
72. NU, CES. E/CN.4/1994/42, s. 16
73. NU,CES,E/CN.4/1994/31, s.132-133
74. NU. CES, E/CN.4/1998/68, 23 Décembre 1997
75. NU. CES, Rapport soumis par le Rapporteur special, M. Nigel S. Rodley, en application de Ia resolution 1995/37 de Ia Commission des droits de I'homme. E/CN.4/1997/7 , 10 Janvier 1997 , s 48-51.
76. NU. CES. Executions extrajudiciaires, sommaires ou arbitraires. Rapport presente par M. Bacre Waly Ndiaye, Rapporteur special, conformement a la resolution 1996/74 de la Commission des droits de I'homme, Additif, Situation dans les pays mis en cause. E/CN .4/1998/68/Add.1.19 Décembre 1997 , s 99-103
77. NU. CES. Rapport du Group de travail sur Ia detention arbitraire, E/CN.4/1994/60/27, 7 Décembre 1993, s. 26-28 ve 54-55.
78. NU. CES. Suivi de Ia Conférence mondiale sur Ies droits de I'homme, Note du Haut Commisaire des Nations Unies aux droits de I'homme, E/CN4/1998/45, 20 novembre 1997 , S, 5-6

EK 1 Uluslararasi Insan Haklari Belgeler Listesi
Kisaltmalar 1. BIRLESMIS MILLETLER
A. BIRLESMIS MILLETLER SARTI yururluge giris: 24 Ekim 1945
B. INSAN HAKLARININ ULUSLARARASI YASALARI
79. b1/IHEB Insan Haklari Evrensel Bildirisi, Genel Kurulun 10 Aralik 1948 tarihli ve 217 A(III) sayili karariyla kabul ve ilan edilmistir.
80. b2/ESK Ekonomik, Sosyal ve Kulturel Haklar Uluslararasi Sozlesmesi, Genel Kurulun 16 Aralik 1966 tarihli ve 2200 A(XXI) sayili Karariyla kabul edilmis ve imzaya, onaya ve katilmaya acilmistir. Yururluge giris: 3 Ocak 1976
81. b3/KSH Kisisel ve Siyasal Haklar Uluslararasi Sozlesmesi, Genel Kurulun 16 Aralik 1966 tarihli ve 2200 A (XXI) sayili Karariyla kabul edilmis ve imzaya, onaya ve katilmaya acilmistir. Yururluge giris: 23 Mart 1976
82. b4/KSH.p1 Kisisel ve Siyasal Haklar Uluslararasi Sozlesmesine Secmeli Protokol, Genel Kurulun 16 Aralik 1966 tarihli ve 2200 A (XXI) sayili Karariyla kabul edilmis ve imzaya, onaya ve katilmaya acilmistir. Yururluge giris: 23 Mart 1976.
83. b5/KSH.p2 Kisisel ve Siyasal Haklar Uluslararasi Sozlesmesine, Olum cezasinin kaldirilmasini amaclayan Ikinci Secmeli Protokol, Genel Kurulun 15 Aralik 1989 tarihli ve 44/128 sayili Karariyla kabul edilmis ve imzaya, onaya ve katilmaya acilmistir. Yururluge giris: 11 Temmuz 1991.
C. SELF DETERMINASYON
84. c1/KUHB Koloni Ulkelerine ve Halklarina Bagimsizlik verilmesine dair Bildiri Genel Kurulun 1961 tarihli ve 1514 (XV) sayili karariyla kabul edilmistir.
85. c2/DoKUS Dogal Kaynaklar Uzerinde Surekli Egemenlik Genel Kurulun 1962 tarihli ve 1803 (XVII) sayili Karariyla kabul edilmistir.
D. AYRIMCILIGIN ONLENMESI VE AZINLIKLARIN KORUNMASI
86. d1/IRAYT Her Turlu Irk Ayrimciliginin Tasfiye edilmesine dair Uluslararasi Sozlesme Genel Kurulun 21 Aralik 1965 tarihli ve 2106 A(XX) sayili Karariyla kabul edilmis ve imzaya, onaya ve katilmaya acilmistir. Yururluge giris: 4 Ocak 1969...
87. Irklara ve Irksal Onyargilara dair Bildiri
88. d3/KIAB Kitle Iletisim Araclarinin Barisin ve Uluslararasi Anlayisin Guclendirilmesine, Insan Haklarinin Gelistirilmesine ve Irkcilik, Apartheid ve Savas Kiskirticiligi ile Mucadele edilmesine Katkida bulunmasi ile ilgili Temel Prensipler Bildirisi Birlesmis Milletler Egitim, Bilim ve Kultur Teskilati (UNESCO) Genel Konferansinin Paris’te yaptigi yirminci toplantisinda 22 Kasim 1978 gunu kabul ve ilan edilmistir.
89. d4/DIDT Din ve Inanca Dayanan Her Turlu Hosgorusuzlugun ve Ayrimciligin Tasfiye edilmesine dair Bildiri Genel Kurulun 25 Kasim 1981 tarihli ve 36/55  sayili Karariyla kabul edilmistir..
90. d5/AZHB Ulusal ve Etnik, Dinsel veya Dilsel Azinliklara Mensup olan Kisilerin Haklarina dair Bildiri Genel Kurulun 20 Aralik 1993 tarihli ve 47/135 sayili  Karariyla ilan edilmistir..
E. KADINLARIN INSAN HAKLARI
91. e1/KAYT Kadinlara Karsi Her Turlu Ayrimciligin Tasfiye edilmesine dair Sozlesme Genel Kurulun 18 Aralik 1979 tarihli ve 34/180 sayili Karariyla kabul  edilmis ve imzaya, onaya ve katilmaya acilmistir. Yururluge giris: 3 Eylul 1981.
92. e2/KASH Kadinlarin Siyasal Haklarina dair Sozlesme Genel Kurulun 20 Aralik 1952 tarihli ve 640 (VII) sayili Karariyla imzaya ve onaya acilmistir.  Yururluge giris: 7 Temmuz 1954.
93. e3/ OSC Olaganustu ve Silahli Catisma Hallerinde Kadinlarin ve Cocuklarin Korunmasina dair Bildiri Genel Kurulun 14 Aralik 1974 tarihli ve 3318 (XXIX)  sayili Karariyla ilan edilmistir...
94. e4/KAST Kadinlara Karsi Siddetin Tasfiye edilmesine dair Bildiri Genel Kurulun 20 Aralik 1993 tarihli ve 44/104 sayili Karariyla ilan edilmistir.
95. Pekin Bildirisi ve Eylem Platformu (1995)
F. KOLELIK VE KOLELIK BENZERI UYGULAMALAR
96. f1/KS Kolelik Sozlesmesi Yururluge giris 9 Mart 1927
97. Kolelik Sozlesmesini Degistiren Protokol Yururluge giris: 7 Aralik 1953
98. f2/KKTKES Koleligin, Kole Ticaretinin, Kolelik Benzeri Uygulamalarin Kaldirilmasina dair Ek Sozlesme Yururluge giris: 30 Nisan 1957
99. f3/ISFAS Insanlarin Satilmalarinin ve Baskalarinin Fahiselestirilerek Somurulmelerinin Ortadan Kaldirilmana icin Sozlesme Yururluge giris 25 Temmuz  1951
G. MAHPUSLARIN VE TUTULANLARIN HAKLARI
100. g1/MAHIS Mahpuslarin Islahi icin Asgari Standart Kurallar 1955’te Cenevre’de toplanan Suclarin Onlenmesi ve Suclularin Islahi uzerine Birinci Birlesmis  Milletler Konferansi tarafindan kabul edilmis ve Ekonomik ve Sosyal Konsey tarafindan 31 Temmuz 1957 tarihli ve 663 C (XXIV) sayili ile 13  Mayis 1977 tarihli ve 2076 (LXII) sayili Kararlariyla onaylanmistir..
101. g2/MAHIT Mahpuslarin Islahi icin Temel Prensipler Genel Kurulun 14 Aralik 1990 tarihli ve 45/111 sayili Karariyla kabul edilmistir.
102. g3/TUHAK Her Hangi bir Bicimde Tutulan veya Hapsedilen Kisilerin Korunmasi icin Prensipler Butunu Genel Kurulun 9 Aralik 1988 tarihli ve 43/173 sayili  Karariyla kabul edilmistir..
H. ISKENCEDEN, KOTU MUAMELEDEN VE KAYIP EDILMEKTEN KORUNMA
103. h1/IZOB Herkesin Iskenceye ve Diger Zalimane, Insanlikdisi veya Onur kirici Muamele veya Cezaya Karsi Korunmasina dair Bildiri Genel Kurulun 9  Aralik 1975 tarihli ve 3452 (XXX) sayili Karariyla kabul edilmistir.
104. h2/IKAS Iskenceye ve Diger Zalimane, Insanlikdisi veya Onur kirici Muamele veya Cezaya Karsi Sozlesme Genel Kurulun 10 Aralik 1984 tarihli ve  39/46 sayili Karariyla kabul edilmis ve imzaya, onaya ve katilmaya acilmistir. Yururluge giris: 26 Haziran 1987.
105. h3/TAP Hapsedilenlerin ve Tutulanlarin Iskenceye ve Diger Zalimane, Insanlikdisi ve Onur kirici Muamele veya Cezaya Karsi Korunmasinda Saglik  Personelinin ve ozellikle Doktorlarin Gorevine dair Tibbi Ahlak Prensipleri Genel Kurulun 18 Aralik 1982 tarihli ve 37/194 sayili Karariyla kabul  edilmistir.
106. h4/ZORKAB Herkesin Zorla Kayip edilmeye karsi Korunmasina dair Bildiri Genel Kurulun 18 Aralik 1992 tarihli ve 47/133 sayili Karariyla kabul edilmistir.
107. I. ADALETIN DAGITILMASINDA INSAN HAKLARI
108. i1/KAT Kanun Adamlari icin Talimatname Genel Kurulun 17 Aralik 1979 tarihli ve 34/169 sayili Karariyla kabul edilmistir..
109. i2/KAZSIP Kanun Adamlarinin Zor ve Silah Kullanmalarina dair Temel Prensipler 27 Agustos - 7 Eylul 1990 tarihleri arasinda Havana’da toplanan Suclarin  Onlenmesi ve Suclularin Islahi uzerine Sekizinci Birlesmis Milletler Konferansi tarafindan kabul edilmistir.
110. i3/AVROT Avukatlarin Rolune dair Temel Prensipler (Havana Kurallari) 27 Agustos - 7 Eylul 1990 tarihleri arasinda Havana’da toplanan Suclarin  Onlenmesi ve Suclularin Islahi uzerine Sekizinci Birlesmis Milletler Konferansi tarafindan kabul edilmistir..
111. i4/SAROY Savcilarin Rolune dair Yonerge 27 Agustos - 7 Eylul 1990 tarihleri arasinda Havana’da toplanan Suclarin Onlenmesi ve Suclularin Islahi  uzerine Sekizinci Birlesmis Milletler Konferansi tarafindan kabul edilmistir
112. i5/YAB Yargi Bagimsizligina dair Temel Prensipler Genel Kurulun 29 Kasim 1985 tarihli ve 40/32 sayili ile 13 Aralik 1985 tarihli ve 40/146 sayili  Kararlariyla onaylanmistir.
113. i6/HADIT Hapislikdisi Tedbirler icin Birlesmis Milletler Asgari Standart Kurallari (Tokyo Kurallari) Genel Kurulun 14 Aralik 1990 tarihli ve 45/110 sayili  Karariyla kabul edilmistir.
114. i7/HUKIS Hukukdisi, Keyfi ve Kisayoldan Infazlarin Etkili Bicimde Onlenmesi ve Sorusturulmasina dair Prensipler Ekonomik ve Sosyal Konseyin 1989  tarihli ve 1989/65 sayili Karariyla kabul edilmistir
115. i8/OCEH Olum Cezasi ile Karsilasanlarin Haklarinin Korunmasini Guvence altinda alan Koruyucular Ekonomik ve Sosyal Konseyin 25 1984 tarihli ve  1984 tarihli ve 1984/50 sayili Karariyla onaylanmistir..
116. i9/SUCYIM Suctan ve Yetki Istismarindan Magdur olanlara Adalet Saglanmasi dair Temel Prensipler Bildirisi Genel Kurulun 29 Kasim 1985 tarihli ve 40/34  sayili Karariyla kabul edilmistir
j. KUCUKLER
117. j1/OZYOK Ozgurlugunden Yoksun Birakilmis Kucuklerin Korunmasi icin Birlesmis Milletler Kurallari Genel Kurulun 14 Aralik 1990 tarihli ve 45/113 sayili  Karariyla kabul edilmistir..
118. j2/KUSUC Kucuk Suclulugunun Onlenmesi icin Birlesmis Milletler Yonergesi Genel Kurulun 1990 tarihli ve 45/1112 sayili Karariyla kabul edilmistir.
119. j3/KUCAS Kucukler icin Adalet Sistemine dair Birlesmis Milletler Asgari Standart Kurallari (Pekin Kurallari) Genel Kurulun 29 Kasim 1985 tarihli ve 40/33  sayili Karariyla kabul edilmistir...
K. COCUK HAKLARI
120. k1/COHAD Cocuk Haklari Bildirisi Genel Kurulun 1959 tarihli ve 1386 (XIV) sayili Karariyla kabul edilmistir.
121. k2/COHAS Cocuk Haklari Sozlesmesi Genel Kurulun 20 Kasim 1989 tarihli 44/25 sayili Karariyla kabul edilmis ve imzaya, onaya ve katilmaya acilmistir.  Yururluge giris: 2 Eylul 1989.
L. DUNYA INSAN HAKLARI KONFERANSLARI
122. l1/ViyanaB Viyana Bildiri, Insan Haklarina dair Dunya Konferansi, 25 Haziran 1993 tarihinde kabul edilmistir.
123. 12/TahranB Tahran Bildirisi, Insan Haklarina dair Uluslararasi Konferansin Nihai Senedi Tahran’da yapilan Insan Haklari Uluslararasi Konferansi tarafindan  13 Mayis 1968 tarihinde ilan edilmistir.
M. ORGUTLENME OZGURLUGU
124. m1/ILO87 Orgutlenme Ozgurlugu ve Teskilatlanma Hakkinin Korunmasina dair Sozlesme (ILO No. 87) Yururluge giris 04 Temmuz 1950
125. m2/ILO98 Teskilatlanma ve Toplu Sozlesme Hakki (ILO No. 98) Yururluge giris: 18 Temmuz 1951
126. m2/ILO135 Isci Temsilciligi hakkinda Sozlesme (ILO No. 135) Yururlugu giris: 30 Haziran 1973
127. m3/ILO151 Kamu Hizmetlerinde Calisma Iliskileri hakkinda Sozlesme (ILO No. 151) Yururluge giris: 25 Subat 1981
N. ISTIHDAM VE ZORLA CALISTIRMA
128. n0/ILO29 Zorla veya Zorunlu Calisma ile ilgili Sozlesme (ILO No. 29) Yururluge giris: 1 Mayis 1932
129. n1/ILO100 Esit Ucret Sozlesmesi (ILO No. 100) Yururluge giris: 23 Mayis 1953
130. n2/ILO105 Zorla Calistirmanin Ortadan Kaldirilmasi Sozlesmesi (ILO No. 105) Yururluge giris: 17 Ocak 1959
131. n3/ILO111 Istihdam ve Meslek alaninda Ayrimcilik hakkinda Sozlesme (ILO No. 111) Yururluge giris: 15 Haziran 1960
132. n4/ILO122 Istihdam Politikasi hakkinda Sozlesme (ILO No. 122) Yururluge giris: 9 Temmuz 1965
133. n5/ILO122 Toplu Sozlesme Yapilmasinin Gelistirilmesi ile ilgili Sozlesme (ILO No. 154) Yururluge giris: 11 Agustos 1983
134. n6/ILO155 Is Guvenligi ve Sagligi ile Calisma Ortami ile ilgili Sozlesme (ILO No. 155) Yururluge giris: 11 Agustos 1983
135. n7/ILO168 Istihdamin Gelistirilmesi ve Issizlige karsi Korunma ile ilgili Sozlesme (ILO No. 168) Yururluge giris: 17 Ekim 1991
136. n8/GOCAH Butun Gocmen Iscilerin ve Onlarin Aile mensuplarinin Haklarinin Korunmasina dair Uluslararasi Sozlesme Genel Kurulun 1990 tarihli ve 45/158  sayili karariyla kabul edilmistir.
O. EVLILIK
137. 01/EVIS Evlilik Iradesi, Evlilikte Asgari Yas ve Evliliklerin Kaydedilmesine dair Sozlesme Yururluge giris: 9 Aralik 1964
138. 02/EVIT Evlilik Iradesi, Evlilik icin Asgari Yas ve Evliliklerin Kaydedilmesine dair Tavsiye Karari Genel Kurulun 1965 tarihli ve 2018 (XX) sayili Karariyla  kabul edilmistir.
P. EGITIM
139. p1/EGAS Egitimde Ayrimciliga Karsi Sozlesme Yururluge giris: 22 Mayis 1962
140. p2/EGAS.p1 Egitimde Ayrimciliga Karsi Sozlesmeye Taraf Devletler arasinda dogabilecek Uzlasmazliklar hakkinda bir Cozum bulmaktan sorumlu bir  Uzlastirma ve Ara Bulma Komisyonu Kurulmasina dair Protokol Yururluge giris: 24 Ekim 1968
Q. EKONOMIK HAKLAR, MAHREMIYET VE BARIS
141. q1/ASOB Aclik ve Sefaletin Ortadan Kaldirilmasina dair Evrensel Bildiri 1974 yilinda Roma’da toplanan Dunya Gida Konferansi tarafindan kabul  edilmistir.
142. q2/BIKIV Bilgisayarlastirilmis Kisisel Veri Dosyalarinin Duzenlenmesine dair Yonerge Genel Kurulun 1989 tarihli ve 44/132 Karariyla kabul edilmistir.
143. q3/HABAH Halklarin Baris Hakkina dair Bildiri Genel Kurulun 1994 tarihli ve 39/11 sayili Karariyla kabul edilmistir..
R. YERLILERIN HAKLARI
144. r1/YEKAH Bagimsiz Ulkelerdeki Yerli ve Kabile Halklari ile ilgili Sozlesme (ILO No. 169) Yururluge giris: 5 Eylul 1991
145. r2/YEHABT Yerli Halklarin Haklarina dair Bildiri Tasarisi (1994)
S. GELISME
146. s1/TIGEB Toplumsal Ilerleme ve Gelismeye dair Bildiri Genel Kurlun 1969 tarihli ve 2542 (XXIV) sayili Karariyla kabul edilmistir.
147. s2/BITIB Bilimsel ve Teknolojik Ilerlemelerin Barisin ve Insanligin Yararina Kullanilmasina dair Bildiri Genel Kurulun 1975 tarihli ve 3384 ( XXX) sayili  Karariyla kabul edilmistir..
148. s3/GEH Gelisme Hakkina dair Bildiri Genel Kurulun 1986 tarihli ve 41/128 sayili Karariyla kabul edilmistir..
149. Insan Haklari ve Cevreye dair Prensipler Bildirisi Tasarisi (1994)
T. OZURLU KISILER
150. t1/AKZAB Akil Zayifligi bulunan Kisilerin Haklarina dair Bildiri Genel Kurulun 1971 tarihli ve 285 (XXVI) sayili Karariyla kabul edilmistir.
151. t2/AKHAS Akil Hastasi olan Kisilerin Korunmasi ve Akil Sagligi Bakiminin Gelistirilmesine icin Prensipler Genel Kurulun 1991 tarihli ve 46/119 sayili  Karariyla kabul edilmistir.
152. t3/OZKIH Ozurlu Kisilerin Haklarina dair Bildiri Genel Kurulun 1975 tarihli ve 3447 (XXX) sayili Karariyla kabul edilmistir
U. BILGILENME OZGURLUGU VE KULTUR HAKKI
153. u1/UDUS Uluslararasi Duzeltme Hakkina dair Sozlesme Yururluge giris: 24 Agustos 1962
154. u2/UKIP Uluslararasi Kulturel Isbirliginin Prensipleri hakkinda Bildiri Partis’te toplanan UNESCO On dorduncu Genel Konferansinin kirkinci oturumunda,  4 Kasim 1966 tarihinde kabul edilmistir.
155. u3/UAIB Uluslararasi Anlayis, Isbirligi ve Baris icin Egitim ile Insan Haklari ve Temel Ozgurluklerle ilgili Egitim hakkinda Tavsiye Karari Paris’te yapilan  UNESCO Genel Konferansinin Sekseninci Oturumunda 19 Kasim 1974 tarihinde kabul edilmistir.
V. MULTECILER VE SIGINMA
156. v1/MUSIS Multecilerin Statusu ile ilgili Sozlesme Yururluge giris: 22 Nisan 1954
157. v2/MUSIP Multecilerin Statusu ile ilgili Protokol Yururluge giris: 4 Ekim 1967
158. v3/MUYUK Birlesmis Milletler Multeciler Yuksek Komisyonerliginin Statusu Genel Kurulun 1950 tarihli ve 428 (V) sayili Karariyla kabul edilmistir.
159. v4/ULSIB Ulkesel Siginmaya dair Bildiri Genel Kurulun 1967 tarihli ve 2312 (XXII) sayili Karariyla kabul edilmistir.
W. VATANDASLIK, VATANSIZLIK VE YABANCILARIN HAKLARI
160. w1/VATAS Vatansizligin Azaltilmasina dair Sozlesme Yururluge giris: 13 Aralik 1975
161. w2/VAKIS Vatansiz Kisilerin Statuleri ile ilgili Sozlesme Yururluge giris: 6 Haziran 1960
162. w3/YUVOB Yasadiklari Ulkenin Vatandasi olmayan Bireylerin Insan Haklarina dair Bildiri Genel Kurulun 1985 tarihli 40/140 sayili Karariyla kabul edilmistir.
X. SOYKIRIM SUCLARI DAHIL, SAVAS SUCLARI VE INSANLIGA KARSI SUCLAR
163. x1/SOYSOS Soykirim Sucunun Onlenmesi ve Cezalandirilmasi Sozlesmesi Yururluge giris: 12 Ocak 1951.
164. x2/AVSAS Avrupa’daki Buyuk Savas Suclularinin Kovusturulmasi ve Cezalan-dirilmasi Anlasmasi’ndaki Nuremberg Kurallari (Londra Anlasmasi) 8  Agustos 1945 Avrupa Anlasmalar Seri No. 472..
165. x3/SASUC Savas Suclari ile Barisa Karsi ve Insanliga Karsi Suclardan Sorumlu olanlarin Cezalandirilmalarina dair, 10 Sayili Denetim Konseyi Yasasi 20  Aralik 1945, Almanya Denetim Konseyi ;Ucuncu Resmi Gazetesi, 50-55 (1946)
166. x4/KASUS Savas Suclari ve Insanliga Karsi Suclar bakimindan Kanuni Sinirlamalarin Uygulanmayacagina dair Sozlesme Genel Kurulunun 26 Kasim  1968 tarihli ve 2391 (XXIII) sayili karariyla kabul edilmis ve imzaya, onaya ve katilmaya acilmistir. Yururluge Giris: 11 Kasim 1970.
167. x5/SASIB Savas Suclari ile Insanliga Karsi Suclari Isleyenlerin Bulunmalarina, Gozaltina Alinmalarina, Iadelerine ve Cezalandirilmalarina dair  Uluslararasi Isbirligi Prensipleri Genel Kurulun 3 Aralik 1973 tarihli ve 3704 (XXVIII) sayili Karariyla ilan edilmistir..
168. x6/RuandaCM  Ruanda icin Uluslararasi Ceza Mahkemesi, Usul ve Delil Kurallari Yururluge giris: 29 Haziran 1995
Y. SILAHLI CATISMA HUKUKU
169. y1/KASIY Karadaki Silahli Kuvvetlerde Yaralananlarin ve Hastalananlarin Durumlarinin Duzeltilmesi icin Cenevre Sozlesmesi Yururluge giris: 21 Ekim  1950
170. y2/DESIY Denizdeki Silahli Kuvvetler Mensuplarindan Yaralananlarin, Hastalananlarin ve Gemisi batanlari Durumlarinin Duzeltilmesi icin Cenevre  Sozlesmesi Yururluge giris: 21 Ekim 1950
171. y3/SAMAY Savas Mahpuslarina Yapilacak Muamele ile ilgili Cenevre Sozlesmesi Yururluge giris: 21 Ekim 1950
172. y4/SAKIK Savas zamaninda Sivil Kisilerin Korunmasiyla ilgili Cenevre Sozlesmesi Yururluge giris: 21 Ekim 1950
173. y5/ULSIC Uluslararasi Silahli Catismalardan Magdur olanlarin Korunmasi ile Ilgili olup, 12 Agustos 1949 tarihli Cenevre Sozlesmesine Ek Protokol  (Protokol I) Yururluge giris: 7 Aralik 1978
174. y4/ULOSIC Uluslararasi Olmayan Silahli Catismalardan Magdur olanlarin Korunmasi ile Ilgili olup, 12 Agustos 1949 tarihli Cenevre Sozlesmesine Ek  Protokol (Protokol II) Yururluge giris: 7 Aralik 1978
Z. B.M. FAALIYETLERI VE GOREVLILERI
175. z1/BMAS Birlesmis Milletlerin Ayricaliklarina ve Muafiyetlerine dair Sozlesme 13 Subat 1946
176. AK. AVRUPA KONSEYI STATUSU (Avrupa Sozlesmeler Seri no. 1) Yururluge giris: 3 Agustos 1979

177. 2. Avrupa Konseyi

178. ak/IHAS INSAN HAKLARI AVRUPA SOZLESMESI
179. ak/IHAS-a Insan Haklarini ve Temel Ozgurlukleri Korumaya dair [ Avrupa] Sozlesmesi (Avrupa Sozlesmeler Seri no. 5) 04. 11 1950 tarihinde Roma’da  imzaya acilmis ve 3 Eylul 1953’de yururluge girmistir. Sozlesmede degisiklik yapan 3. Protokol (ASS no.46) 21 Eylul 1970’te, 5. Protokol (ASS  no.55) 20 Kasim 1971’de, 8. Protokol (ASS no.118) 1 Ocak 1990’da 9. Protokol (ASS no.140) 1 Ekim 1994’te yururluge girmistir. Sozlesmeye  10. Protokol ..
180. ak/IHAS-b Insan Haklarini ve Temel Ozgurlukleri Korumaya dair [ Avrupa] Sozlesmesi [ 11. Protokol ile Degisik Metin] .

181. ak/IHAS.p1 Insan Haklarini ve Temel Ozgurlukleri Korumaya dair Sozlesmeye 1. Protokol (Avrupa Sozlesmeleri Seri no.9) 20 Mart 1952’de Paris’te imzaya  acilmis ve 18 Mayis 1954’de yururluge girmistir. 11 Protokolun (ASS 155) metne islenmistir..
182. ak/IHAS.p2 Insan Haklarini ve temel Ozgurlukleri Korumaya dair [ Avrupa] Sozlesmesine 2. Protokol (Avrupa Sozlesmeler Seri no. 44) Yururluge giris: 21  Eylul 1970
183. ak/IHAS.4 Insan Haklari ve Temel Ozgurlukleri Korumaya dair Sozlesmeye, Sozlesme ve Birinci Protokolde bulunlardan baska haklari ve ozgurlukleri  guvence altina alan 4. Protokol (Avrupa sozlesmeler Seri no:46) 16 Eylul 1963 tarihinde Strasbourg'da imzaya acilmis, 2 Mayis 1968 tarihinde  yururluge girmistir. 11. Protokol (Ass no:155) metne islenmistir.
184. ak/IHAS.p6 Insan Haklari ve Temel Ozgurlukleri Korumaya dair Sozlesmeye, Olum Cezasini Kaldirilmasiyla ilgili 6.Protokol(Avrupa Sozlesmeler Seri  no.114) 28 Nisan 1983 tarihinde imzaya acilmis, 1 Mart 1985 tarihinde yururluge girmistir. 11 Protokol (ASS no. 155) ile yapilan degisiklikler  islenmistir.
185. ak/IHAS.p7 Insan Haklari ve Temel Ozgurlukleri Korumaya dair Sozlesmeye 7. Protokol (Avrupa Sozlesmeler Seri no. 117), 22.11.194 tarihinde  Strasbourg’da imzaya acilmis, 01.11.1988 tarihinde yururluge girmistir. 11 Protokol (ASS 15) yapilan degisiklikler metne islenmistir
186. ak/IHAS.p11  Insan Haklarini ve Temel Ozgurlukleri Korumaya dair Sozlesmeyle kurulu bulunan Denetim Mekanizmasini yeniden yapilandiran 11.  Protokol(Avrupa Sozlesmeler Seri no. 155) 11 Mayis 1994 tarihinde Strasbourg’da imzaya acilmistir. Yururluge giris: 01.11.1998..

187. ak/IHAS.mi Insan Haklari Avrupa Mahkemesi Ictuzugu, Yururluge giris: 1 Kasim 1998
188. ak/IHAKYAK  Insan Haklari Avrupa Komisyonu’nun Yargilamalarina Katilan Kisilerle ilgili Avrupa Anlasmasi (Avrupa Sozlesmeler Seri no. 67) Yururluge  giris: 17 Nisan 1971
189. ak/IHAMI. Modeli  Insan Haklari Avrupa Mahkemesi’nin Ictuzugu ModeliBu belge yeni Insan Haklari Avrupa Mahkemesine iletilmek uzere, Insan Haklari  Avrupa Sozlesmesine 11. Protokol hakkindaki gayri resmi Calisma Grubu tarafindan hazirlanmistir
190. ak/AKAM.p1  Avrupa Konseyi’nin Ayricaliklari ve Muafiyetlerine dair Genel Anlasmaya Ikinci Protokol (Insan Haklari Avrupa Komisyonu uyeleri ile ilgili  hukumler) 15 Aralik 1956 tarihinde yururluge girmistir.
191. ak/AKAM.p2  Avrupa Konseyi’nin Ayricaliklari ve Muafiyetlerine dair Genel Anlasmaya Dorduncu Protokol (Insan Haklari Avrupa Mahkemesi ile ilgili  hukumler) 16 Aralik 1961 tarihinde yururluge girmistir.
192. ak/AKAM.p4  Avrupa Konseyi’nin Ayricaliklari ve Muafiyetlerine dair Genel Anlasmaya Dorduncu Protokol (Insan Haklari Avrupa Komisyonu ve Avrupa  Mahkemesi ile ilgili hukumler) 1Kasim 1991 tarihinde yururluge girmistir.
193. ISKENCENIN ONLENMESI
194. ak/IOS Iskencenin ve Insanlikdisi veya Onur kirici Muamele ve Cezanin Onlemesi Icin Avrupa Sozlesmesi Avrupa Sozlesmeler Seri no. 126,  26.11.1987 tarihinde Strasbourg’da imzaya acilmis ve 1 Subat 1989 tarihinde yururluge girmistir. Sozlesmeye degisik ve ek yapan Birinci  Protokol (ASS no. 151) ve Ikinci Protokol (ASS no. 152) icin bk. dipnotlar 1-6.

195. ak/IOS.p1 Iskencenin ve Insanlikdisi veya Onur kirici Muamele ve Cezanin Onlemesi Icin Avrupa Sozlesmesi’ne 1. Protokol 4 Kasim 1993 tarihinde  imzaya acilmistir..
196. ak/IOS.p2 Iskencenin ve Insanlikdisi veya Onur kirici Muamele ve Cezanin Onlemesi Icin Avrupa Sozlesmesi’ne 2. Protokol 4 Kasim 1993 tarihinde  imzaya acilmistir..
197. AVRUPA SOSYAL SARTI
198. ak/ASOS Avrupa Sosyal Sarti (Avrupa Sozlesmeler Seri no. 35) 26 Subat 1965 tarihinde yururluge girmistir.
199. ak/ASOS.p1  Avrupa Sosyal Sarti’na Ek Protokol (Avrupa Sozlesmeler Seri no. 128) 4 Eylul 1928 tarihinde yururluge girmistir

My Contact Information

Links to Other Sites